#2 Verliefd op je model

Jan Tinbergen had een groot hart voor de ontwikkeling van wat hij het mondiale Zuiden noemde. Vanaf de jaren zestig gaf hij macro-economisch advies aan ontwikkelingslanden en leidde hij hun beste economen op. Van deze macro-traditie lijkt echter weinig meer over.

'Tegenwoordig is ontwikkelingsbeleid publiek-privaat. Het gaat nu om leningen en investeringen en niet meer om subsidies', aldus Nienke Oomes, hoofd internationale economie bij SEO. 'En dat is hard nodig: met alleen publiek kapitaal redden we het niet.'

Jan Pronk, onder meer oud-minister van ontwikkelingssamenwerking in drie verschillende kabinetten, noemt dit 'een perverse verandering. Publiek-privaat heeft niets te maken met het belang van de allerarmsten. Want als je handel wilt drijven, dan doe je dat met mensen met koopkracht. Niet met degenen die geen toegang hebben tot de markt.'

Volgens Pronk legt hedendaagse ontwikkelingssamenwerking daarmee te veel de nadruk op het Westerse perspectief. 'De WRR stelde bijvoorbeeld dat ontwikkeling modernisering is; een modernisering op de manier dat wij dat in het Westen hebben gedaan. Dat is het dus exact niet. Wat men onder modernisering verstaat, is aan hen - en niet aan ons.'

Wat kan Nederland dan wel doen in de strijd tegen wereldwijde armoede? Leer alles over ontwikkelingssamenwerking in de laatste aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar Sarah van Hugte.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is lastig om iedereen tevreden te stellen. Dat was al zo toen Jan Tinbergen in de jaren 50 het allereerste SER-advies over loonmatiging schreef en dat is in het huidige poldermodel nog steeds ingewikkeld. Hoe kun je dan toch draagvlak voor je akkoord genereren?

'Mensen vergeten vaak hoe belangrijk het is om een compromis te vinden', meent Kim Putters, directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau en hoogleraar aan de Erasmus Universiteit. 'Het compromis is juist geen kiezersbedrog - we leven hier niet in een the winner takes it all systeem. Dat mogen politici best vaker laten horen.'

Maar het vinden van een compromis alleen is niet genoeg, zegt Mariëtte Hamer, voorzitter van de SER. 'Het belangrijkst is om éérst de analyse te delen, voordat we naar de oplossingen kijken. Als we het debat niet diep genoeg doorvoeren, gaan we van snelle oplossing naar snelle oplossing'.

'Kijk maar naar de arbeidsmarkt. Onder Asscher de WWZ, onder Koolmees de WAB - we zijn nu een maand aan de gang, en Borstlap heeft alweer andere voorstellen. De wetten buitelen over elkaar heen', zegt Hamer. Met alleen oplossingen kom je nergens.

Leer alles over het vinden van draagvlak in de negende aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar Sarah van Hugte.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een manier om de politiek in beweging te krijgen is middels het opstellen van verschillende normen. Een bekende norm van Jan Tinbergen is bijvoorbeeld de ontwikkelingsnorm die stelt dat minstens 1 procent van het nationaal inkomen besteed dient te worden aan ontwikkelingssamenwerking. Decennialang werd die norm door verschillende kabinetten gehandhaafd.

Eigenlijk functioneert zon norm als informatievoorziening voor de politiek, zo stelt Jan Middendorp, Tweede Kamerlid voor de VVD. Modellen zijn eigenlijk net zoals normen een manier om wetenschap bij de politiek te krijgen. Als mensen jouw norm in de politiek gaan inzetten, dan kun je als wetenschapper de politiek van informatie voorzien. In zijn vrije tijd schrijft Middendorp een proefschrift over Johan Witteveen en Jelle Zijlstra - onder meer bekend van de Zijlstra-norm.

Het opstellen van normen is een mooi streven, maar niet zonder gevaar, zo weet Roel Bos, promovendus aan Princeton University: Als je doorslaat in een technocratische norm, dan wordt de politieke speelruimte kleiner en dan lijkt het alsof dingen niet kunnen, omdat we de handen gebonden hebben.

Een norm geeft richting, maar beperkt ook politieke vrijheid. En de vraag blijft of dat een goed idee is. Het kan ook een probleem worden voor de democratische legitimiteit, zegt Bos.

Leer alles over Tinbergen en normatieve economie in de achtste aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar Sarah van Hugte.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Jan Tinbergen stond aan de wieg van het Nederlandse bestuursmodel. Instituties, met het door Tinbergen opgerichte CPB voorop, publiceren onafhankelijke analyses op basis van feiten. Politici maken vervolgens op basis van deze analyses weloverwogen keuzes voor sociaal-economisch beleid. Boze boeren laten zien dat het niet altijd zo simpel is. De verantwoordelijkheid voor de stikstofcrisis ligt volgens de boeren niet alleen bij verkeerde keuzes van politici maar juist ook bij het RIVM, dat verkeerde analyses zou leveren.

Dat is niet zo bijzonder als het misschien lijkt, aldus Henk Don, bestuurslid bij de ACM en tussen 1994 en 2006 directeur van het CPB. 'Ik heb wel eens gedacht: wanneer staan ze bij ons voor de deur. Ook toen ik directeur was.' Niets nieuws onder de zon dus. 'Het blijft vallen en opstaan.'

Volgens journaliste Sheila Sitalsing zijn met name politici schuldig aan dit wantrouwen jegens instituties: 'Er zijn altijd mensen die het systeem niet helemaal begrijpen. En op een gegeven moment is dat opgepikt door een politieke bovenlaag. Politici zijn daarop gaan kapitaliseren.' Politici hebben de boze aandacht knap verschoven, zo lijkt het.

Je onafhankelijkheid behouden als instituties lijkt misschien moeilijk, maar kán wel. 'Je moet je als institutie kwetsbaar op durven stellen, maar dat doe je natuurlijk in eerste instantie in een wetenschappelijke omgeving. Als dat op orde is, moet je de kritiek ook prima kunnen pareren', zegt Don.

Leer alles over Tinbergen en de houdbaarheid van onze instituties in de zevende aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar Sarah van Hugte.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Jan Tinbergen publiceerde in 1962 bijna terloops een handelsmodel dat nog steeds veel gebruikt wordt: het zwaartekrachtmodel. Hoe korter de afstand tussen twee landen en hoe groter het BBP, hoe meer die landen samen handelen. In die allegorie wordt China dus steeds zwaarder.

Luister ook | Kees de Kort over handelsoorlog met China

Dat roept vooral in Amerika sterke reacties op. Volgens Peter van Bergeijk, hoogleraar internationale economie en macro-economie aan de Institute of Social Studies, zijn de handelsoorlogen en economische sancties onderdeel van een grotere trend van deglobalisatie. En dat is best bijzonder. 'Periodes dat de openheid van de wereldeconomie daalt, komen niet vreselijk veel voor. Je leest in de krant over Trump en Brexit, en dan denk je dat dat deglobalisering is. Maar dat zijn symptomen, geen oorzaken. Als Trump er niet was geweest, was er wel iemand anders', zegt Van Bergeijk.

Volgens Marcel Timmer, directielid bij het Centraal Planbureau en hoogleraar economische groei en ontwikkeling aan de Rijksuniversiteit Groningen, is Amerika onevenredig hard getroffen door de nieuwe concurrentie uit China. 'Amerika had een industriële structuur die eigenlijk nog heel ouderwets was.'

Luister ook | De China Podcast

In Nederland is dat volgens Timmer wel anders: 'We kunnen juist van de opkomst van China profiteren. China kan dingen maken die we in Nederland bedacht hebben.' We versterken elkaar dus. Hoe kunnen we daarop inspelen?

Leer alles over Tinbergen en hedendaagse handel in de zesde aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar Sarah van Hugte.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Jan Tinbergen was meer dan alleen Nobelprijswinnaar. Hij heeft grote invloed gehad op de verdere ontwikkeling van de economie in Nederland - niet alleen op wetenschappelijk vlak, maar ook op economische beleidsterreinen. Veel economen erkennen zijn nalatenschap en noemen zichzelf een telg van Tinbergen.

Dat heeft ook zijn nadelen, zegt Marcel Boumans, Pierson hoogleraar geschiedenis van de economie aan de Universiteit Utrecht. 'Het levert een beter verhaal op, maar het leidt niet tot beter begrip van hoe economische kennis zich echt ontwikkelt.'

'We zijn een heel groot deel van het denken van Tinbergen toch wel kwijt in Nederland', verzucht Bas ter Weel, directeur van het onderzoeksbureau SEO, hoogleraar aan de UvA en redacteur van de Economist. Ter Weel bracht onlangs met The Economist een bundel uit ter ere van Tinbergen. Volgens Ter Weel is het Nederlandse debat over economische kennis vervlakt. 'Er is weinig interactie. De wetenschap is overdreven gericht op de toppublicaties, terwijl het juist belangrijk is dat die inzichten een weg weten te vinden naar het beleidsdebat.'

Het beleidseconomische debat krijgt daardoor soms een ideologisch tintje volgens Boumans. 'Tinbergen zei altijd: laat de data maar bepalen wie gelijk heeft.' Doen we dat nog wel genoeg?

Leer alles over Tinbergen en de ontwikkeling van de economische wetenschap in de vijfde aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar Sarah van Hugte.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de vierde aflevering van de podcast Tinbergen en de economie van morgen bespreken we de afstand tussen wetenschap en beleid met Eric Bartelsman en Esther-Mirjam Sent. Zij maakten voor de beroepsvereniging van economen, de KVS, de jaarlijkse pre-adviezenbundel waarin verschillende economische Nobelprijswinnaars en prominente beleidsmakers met elkaar in gesprek gaan over dit onderwerp. De pre-adviezenbundel wordt 4 december gepresenteerd bij het CPB.

Volgens Esther-Mirjam Sent, hoogleraar aan de Radboud Universiteit en senator voor de PvdA, is de kloof tussen wetenschap en beleid in Nederland relatief klein. Zo is het in de VS veel moeilijker om die kloof te overbruggen. Wij voelen ook vanuit de eerste kamer de behoefte om ons te laten voeden met wetenschappelijke inzichten. Aan de andere kant zijn veel economen met de studie begonnen omdat ze belangrijke vraagstukken willen agenderen.

Desondanks gaat het ook wel eens mis, zo weet Eric Bartelsman, hoogleraar aan de VU en directeur van het Tinbergen Instituut. Het is wel mooi dat de minister van Financiën denkt dat het huishoudboekje van een gezin hetzelfde is als dat van een land, maar dat is gewoon niet zo. Dat onbegrip van het publiek is de schuld van de wetenschapper.

Maar begrijpelijke wetenschap maken, kan dat wel op de vierkante millimeter? En hebben nobelprijswinnaars het nu moeilijker om beleid te agenderen dan vijftig jaar geleden, toen Jan Tinbergen de nobelprijs won? Leer hier alles over in de vierde aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar Sarah van Hugte.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Jan Tinbergen maakte zich vijftig jaar geleden al zorgen dat technologische vooruitgang voor toenemende loonongelijkheid zou zorgen. Technologische vooruitgang verhoogt de productiviteit van en dus de vraag naar hoogopgeleiden. Bij Tinbergen is scholing daarvoor dé oplossing. De prijs van hoogopgeleiden daalt bij een groter aanbod van hoogopgeleiden.

Marieke Blom, hoofdeconoom bij de ING, is het daar grotendeels mee eens: 'We moeten ons onderwijs heruitvinden, het personaliseren, het toesnijden op mensen, erin investeren zodat we mensen in staat stellen om een heel leven lang, op een prettige manier productief te blijven'. De mens zal volgens haar niet overbodig worden, omdat mensen in staat zijn zichzelf te perfectioneren wanneer ze geconfronteerd worden met een nieuwe werkelijkheid. En scholing kan ons daarbij helpen.

Optimisme

Ook op andere fronten is er ruimte voor optimisme. Zo is arbeid niet homogeen, aldus Wim Naudé, hoogleraar technologie, innovatie en ondernemerschap aan onder meer Maastricht University. 'Een baan bestaat uit een aantal taken. Technologie automatiseert vaak slechts maar een deel van die taken, en niet de gehele baan.'

We moeten ons ook niet teveel laten leiden door het droombeeld om marktleider in Artificial Intelligence te worden: 'Rechtstreeks investeren in technologie is een hele grote gok. Er is een grote hype rondom artificial intelligence', aldus Naudé. In plaats daarvan pleit hij voor investeringen in (digitale) infrastructuur.

Maar er valt meer te leren van deze aflevering. Wat zijn bijvoorbeeld de daadwerkelijke gevolgen voor technologie voor de arbeidsmarkt? En hoe kunnen we innoveren zonder de loonkloof te vergroten? Leer hier alles over in de derde aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar Sarah van Hugte.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nobelprijs

Jan Tinbergen won zijn Nobelprijs voor het modelleren van de Nederlandse economie. Inmiddels is modelbouw verandert van top-of-the-bill-wetenschap naar praktisch vakwerk: modellen zijn nauw verweven met beleid.

Conjunctuuranalyse

Volgens Johan Verbruggen, hoofd conjunctuuranalyse bij De Nederlandsche Bank, is een economisch model 'de ideale manier om een enigszins vereenvoudigde weergave van die hele ingewikkelde economie, die uit zo ongelofelijk veel interactie bestaat, te krijgen. En dat heb je nodig, anders wordt je gek'. Het is voor hem dan ook volkomen logisch dat berekeningen van deskundigen breed besproken worden en tot aanpassingen van Kabinetsplannen leiden.

Doorrekeningen Planbureaus

Internationaal is deze situatie echter uitzonderlijk, zo weet Wimar Bolhuis. Bolhuis onderzocht hoe de Nederlandse politiek omgaat met doorrekeningen en ramingen en concludeerde dat de politiek de boodschappen van de planbureaus vrijwel letterlijk neemt. Er is wel kritiek, maar die komt niet van de politiek. Het is ook niet zo dat deze traditie onder druk staat. Als ik iets heb geleerd is dat de politiek alleen maar meer modellen en meer doorrekeningen wil.

Liefde voor modellen

Maar slaat Nederland niet door in zijn liefde voor modellen? En hoe ziet het economisch modellenwerk van de toekomst er uit? Leer hier alles over in de tweede aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar Sarah van Hugte (hugte@economie.nl).

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Jan Tinbergen (1903-1994) had een CV waar menigeen een moord voor zou doen: naast de winst van de eerste Nobelprijs voor de economie met Ragnar Frisch heeft Tinbergen ook het CPB opgericht, was hij directeur van het CBS, secretaris-generaal van het internationale statistische instituut, lid van de club van Rome en was hij werkzaam bij de Volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties. Hij was natuurkundige, beleidseconoom en dé ontwikkelaar van de econometrie.

Tegelijkertijd was Tinbergen meer dan alleen een rationele academicus: hij vond dat economische modellen een duidelijk doel moeten hebben. De econometrie moet de maatschappij verder helpen. Het urgentste moeten we als eerste doen. Zoals Jan Pronk, oud-minister van ontwikkelingssamenwerking en student van Tinbergen, stelt: 'Ga niet dieper. Dieper erop ingaan, dat wordt dromen, dat wordt lart pour lart. En er zijn heel veel econometristen die dat gedaan hebben'.

Leer alles over Jan Tinbergen en het raakvlak tussen wetenschap en beleid tijdens deze eerste aflevering van onze podcast Tinbergen en de economie van morgen.

Contact

BNR en ESB brengen elke twee weken een nieuwe aflevering uit van de podcast Tinbergen en de economie van morgen. Meer weten? Kijk op tinbergentoday.nl of stuur een mailtje naar hugte@economie.nl

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van Instituut Gak.

See omnystudio.com/listener for privacy information.