Waarom wonen een recht is

Op 8 februari 2014 werd oud-D66-minister Els Borst op 81-jarige leeftijd op gewelddadige wijze om het leven gebracht. Rond de tiende sterfdag van Els Borst staat de mr. Hans van Mierlostichting uitgebreid stil bij de nalatenschap van Els Borst voor D66, de politiek als geheel en de samenleving. Wat kunnen we leren van het leven en werk van deze bijzondere vrouw, de eerste vrouwelijke vicepremier en D66-lijsttrekker, de minister achter zo veel progressieve wetten?

Over de politieke lessen van Els Borst praten we in deze aflevering van Appèl met Pamela Sturhoofd, Jessica van Tijn en Jacob Kohnstamm.  Pamela Sturhoofd en Jessica van Tijn maakten de documentaire De Erfenis van Els Borst. Eerder maakten ze documentaires over onder meer Youp van ‘t Hek, Herman van Veen en verzetsheldin Truus Wijsmuller. Jacob Kohnstamm is oud-Kamerlid voor D66 en was staatssecretaris voor Binnenlandse zaken in het kabinet Paars I, waar ook Els Borst aan deelnam. Net als Borst was hij nauw betrokken bij het wetgevingsproces euthanasie. Later werd hij voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde.  

Presentatie: Suzanne van den Eynden en Daniël Schut

Lees ook de Ode aan Els Borst van de Mr. Hans van Mierlo Stichting: https://d66.nl/wp-content/uploads/2024/02/OdeAanEls_feb2024.pdf

De documentaire De erfenis van Els Borst is hier te bekijken: https://npo.nl/start/serie/2doc/seizoen-11_1/2doc-de-erfenis-van-els-borst/afspelen

De overheid is de afgelopen decennia steeds meer gaan verwachten van burgers. Maar kunnen mensen deze toegenomen eigen verantwoordelijkheid wel waarmaken? Dat onderzocht de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in haar meest recente rapport Grip. Het maatschappelijk belang van persoonlijke controle. De conclusie: het hebben van grip op het eigen leven is letterlijk van levensbelang en moet veel meer richtinggevend worden in beleid. De term ‘grip’ kwam ook terug in menig verkiezingsprogramma: politieke partijen beloofden burgers meer grip te geven op tal van terreinen, van wonen tot onderwijs, van migratie tot gezondheid. Maar wat betekent eigenlijk het hebben van ‘grip’? En waarom is dat zo belangrijk? 

In deze aflevering van Appèl praten Daniël Schut en Suzanne van den Eynden met twee auteurs van het rapport. Mark Bovens is lid van de WRR en tevens hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit Utrecht. Will Tiemeijer is wetenschappelijk medewerker bij diezelfde WRR en daarnaast bijzonder hoogleraar gedragswetenschappen en beleid aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. 

Een van de terugkerende verklaringen voor de grote winst van de PVV is het lage vertrouwen in en het onvoldoende functioneren van de overheid en onze democratie. De afstand tussen burgers en politiek is te groot, de politiek luistert te weinig naar burgers en toont te weinig daadkracht, zo blijkt uit meerdere onderzoeken. Burgerfora worden steeds populairder als middel om burgers en politiek nader tot elkaar te brengen. Vlak voor de val van het kabinet stemde de Tweede Kamer zelf in met een nationaal burgerforum over klimaat en energie. 

In deze eerste aflevering van Appèl van 2024 praten we met twee deskundigen over burgerfora. Politicoloog Lisa van Dijk promoveerde onlangs aan de Katholieke Universiteit Leuven op een onderzoek naar de kansen én risico’s van zogeheten minipublieken, een verzamelterm waar burgerfora onder vallen. Kunnen deze de vertrouwenskloof tussen politiek en burgers dichten? Politicoloog Josje den Ridder doet bij het Sociaal en Cultureel Planbureau onderzoek naar de publieke opinie over democratie en politiek. 

Presentatie: Suzanne van den Eynden en Daniel Schut 

Bedrijven moeten méér bijdragen aan oplossingen voor maatschappelijke problemen zoals de energietransitie, betaalbare zorg of toekomstbestendige huisvesting. Dat vindt de overheid, dat vinden veel bedrijven zelf, maar alle goede bedoelingen leiden nog niet tot voldoende resultaten. Het streven naar winst gaat nog te vaak ten koste van de samenleving en het klimaat. De manier waarop bedrijven zijn ingericht, houdt te weinig rekening met onder meer werknemers, consumenten en de natuur. 

In het manifest Van winst naar waarde doen de wetenschappelijke bureaus van D66, GroenLinks en PvdA een aantal concrete aanbevelingen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Deze moeten volgens de auteurs leiden tot een nieuwe relatie tussen bedrijfsleven en samenleving. 

Over de analyse van de wetenschappelijke bureaus en hun voorstellen praten we in deze aflevering van Appèl met Martijn Visser, wetenschappelijk medewerker bij de Mr. Hans van Mierlo Stichting en een van de auteurs van het manifest, en Rutger Claassen, hoogleraar politieke filosofie en economische ethiek aan de Universiteit Utrecht.

Presentatie: Suzanne van den Eynden

Download hier het manifest Van winst naar waarde: https://d66.nl/vanmierlostichting/van-winst-naar-waarde-manifest-voor-maatschappelijk-ondernemen/

Onze democratie vervalt te vaak in technocratie. De politiek rechtvaardigt besluiten lang niet altijd vanuit een afweging van politieke waarden, maar steeds vaker op basis van kennis en expertise van wetenschappers en andere deskundigen. Dit gebeurde onder meer tijdens de coronapandemie, maar ook bij de politieke keuzes over stikstofuitstoot die onderbouwd worden met ‘het zijn nu eenmaal de regels’. 

In deze aflevering van Appèl praten we met twee gasten over technocratie en de relatie met onze opvattingen over vrijheid. Dirk-Jan van Vliet van de Mr. Hans van Mierlo Stichting analyseerde in het essay Tegen Technocratische Tendensen waarom onze democratie zo vatbaar is voor technocratie, waarom dit problematisch is en hoe we ons hiertegen kunnen wapenen. Yara Al Salman is universitair docent ethiek en politieke filosofie aan de Universiteit Utrecht en doet onderzoek naar onder meer democratie en vrijheid. 

Presentatie: Suzanne van den Eynden en Daniël Schut

‘Vecht, vecht, vecht, wonen is een recht!’ Dit is de boodschap van de woonprotesten die sinds 2021 regelmatig plaatsvinden. Wie geen betaalbare woning kan vinden, noodgedwongen op straat, bij ouders of vrienden bivakkeert, niet weg kan bij de ex-partner, een steeds hogere huur betaalt of met een groeiend gezin vast zit in een klein huis heeft volgens de duizenden demonstranten meer dan alleen “pech”: voor al die mensen wordt het recht op adequate huisvesting niet ingevuld. 

De demonstranten staan hierin niet alleen. Het recht op huisvesting is als sociaal grondrecht verankerd in onze grondwet; verschillende internationale verdragen noemen huisvesting zelfs een mensenrecht. Maar wat betekent dit precies? Wat houdt de inspanningsverplichting voor de overheid in als het gaat om wonen, en welke opdracht vloeit hieruit voort voor sociaal-liberalen? 

Hierover praten we in deze aflevering met Jan de Vries, mensenrechtenjurist en actief bij The Shift, de wereldwijde beweging voor het recht op huisvesting, en met Suzanne van den Eynden, wetenschappelijk medewerker bij de Mr. Hans van Mierlo Stichting en auteur van Waardenvol wonen. Een sociaal-liberale visie op volkshuisvesting.

Presentatie: Daniël Schut

Discussies over de landbouw gaan tegenwoordig vooral over stikstof, ‘2030’ of ‘2035’ en het wel of niet halveren van de veestapel. Maar welke waarden gaan er schuil achter jaar- en aantallen? Wat betekent het om landbouwbeleid te baseren op waarden als vrijheid, gelijkheid en democratie? Met andere woorden: hoe ziet sociaal-liberaal landbouw- en voedselbeleid eruit?

Over die vragen praten we in deze aflevering van Appèl met Hidde Boersma, microbioloog, publicist en actief voor de stichting RePlanet, die zich inzet voor een open debat rondom klimaatproblematiek; en Jeroen Candel, onderzoeker en docent aan de Wageningen Universiteit, die zich onder meer bezighoudt met innovatief landbouw- en voedselbeleid. 

Presentatie: Suzanne van den Eynden en Daniël Schut

Vriendjespolitiek, belangenverstrengeling, dubieuze nevenfuncties en schimmige aanbestedingen. Vooral in het lokale openbaar bestuur gebeuren nogal eens zaken die de integriteitstoets niet doorstaan. Waarom gaat het ondanks goede bedoelingen en beloften nog zo vaak mis? Hoe kunnen politiek en openbaar bestuur integriteitsschendingen beter signaleren en vooral: hoe kunnen we ze tegengaan? 

Hierover praten we in deze aflevering met Leonie Heres, bijzonder hoogleraar Integriteit van het Lokaal Bestuur aan de Erasmus Universiteit. Op 15 september 2023 hield zij haar oratie getiteld ‘Collectief moreel vakmanschap. Over de integriteit van het lokaal bestuur’. Ook spreken we Klaartje Peters, bijzonder hoogleraar lokaal en regionaal bestuur aan de Universiteit Maastricht en zelfstandig onderzoeker en publicist. 

Presentatie: Suzanne van den Eynden en Daniël Schut

De klachten over het functioneren van de overheid zijn niet van de lucht. Ze staat te ver van de burger af, handelt te veel vanuit wantrouwen en vindt efficiëntie belangrijker dan de menselijke maat. De ene na de andere politieke partij maakt van het terugwinnen van het vertrouwen van burgers in de overheid dan ook een speerpunt bij de komende verkiezingen. Maar hoe heeft het zo ver kunnen komen? Waarom is die relatie tussen overheid en burgers zo slecht? En wat is er nodig om deze te herstellen?

Hierover praten we in deze eerste aflevering van Appèl na het zomerreces met Josine Teeuw en Marjolein Quené, die zich beiden verdiept hebben in de vraag: hoe zijn we hier beland? Josine Teeuw promoveerde in het voorjaar van 2023 op een proefschrift getiteld Ik wil er niets van weten. Hoe visie, kennis en tijd uit Den Haag verdwenen over de structurele veranderingen in het overheidsbeleid van de afgelopen decennia. Marjolein Quené analyseerde in het boek Voorbij de managementmaatschappij de populariteit van de managementleer in veel onderdelen van de samenleving, inclusief de overheid, en de gevolgen daarvan voor werk, vrijheid en democratie.

Presentatie: Suzanne van den Eynden en Daniël Schut 

In deze laatste aflevering voor het zomerreces spreken we met Marjan Slob, de nieuwe Denker des Vaderlands. Ze werkt al twintig jaar als zelfstandig filosoof, spreker en essayist. Ze schrijft columns en essays voor de Volkskrant en adviseert organisaties als het Rathenau Instituut, Centrum voor Ethiek en Gezondheid en het Planbureau voor de Leefomgeving.

Ze schreef verschillende boeken waaronder Hersenbeest: filosoferen over het brein en de menselijke geest, dat in 2017 de Socratesbeker won. Recent verscheen Door de bomen het huis: over houtbouw – een originele beschouwing over bouwen met bomen en onze relatie tot het bos. 

Als Denker des Vaderlands zal Marjan zich de komende twee jaar actief mengen in het publieke debat en haar licht laten schijnen op belangrijke maatschappelijke én politieke vraagstukken. In deze podcast spreken met haar over conflict en tegenstellingen, waarden en ideologie in de politiek en het belang van aandacht. 

Presentatie: Suzanne van den Eynden en Daniël Schut