Beeldenstormen. Over kunst en geweld

De beelden van de vernielingen door IS van eeuwenoud erfgoed in Irak en Syrië staan nog op ons netvlies gebrand. Waarom vernielen zij kunstwerken en sites die soms tot drieduizend jaar oud zijn? Met oud- VRT-journalist, wijlen Jef Lambrecht en de Gentse imam en onderzoeker Brahim Laytouss.

De laatste jaren zwelt het protest van activisten tegen de aanwezigheid van monumenten die aan het koloniale verleden herinneren – denk bijvoorbeeld aan de ruiterstandbeelden van Leopold II – aan. Soms worden deze beelden ‘verminkt’ maar meestal blijft het bij ludieke acties om de publieke opinie wakker te schudden. Met antropologe Bambi Ceuppens en activist Durotimi Olawaiye van Mémoires Coloniales.

In 1986 werd in het Stedelijk Museum in Amsterdam het monumentale doek ‘Who’s afraid of Red, Yellow and Blue?’ van de Amerikaanse schilder Barnett Newman met een mes aan flarden gereten door een abstracte- kunst-hater. Met kunstenaar Barbara Visser en kunsthistoricus Sven Lütticken.

Tijdens de jaren dertig droomden de Nazi’s van het Derde Rijk en daar hoorde een aparte esthetiek bij. De moderne kunst werd als het tegendeel gezien van het Nazistisch ideaal en als ontaard beschouwd. Met kunsthistoricus Jacques Lust en Frederik Leen, conservator van het museum voor moderne kunst in Brussel.

Soms is een beeldenstorm de actie van één enkele persoon. In 1914 drong de suffragette Mary Richardson de National Gallery binnen in Londen. Met een slagersmes doorkliefde zij het doek ‘Venus bij haar toilet’, beter bekend als de ‘Rokeby Venus’ van Diego Velázquez. Met kunsthistorica Katlijne Van der Stighelen en filosofe Petra Van Brabandt.

De Franse Revolutie kende een grootschalige beeldenstorm. Alles wat aan het ancien régime herinnerde moest er aan geloven. Monarchie en kerk werden afgeschaft. De Fransen vielen de Zuidelijke Nederlanden binnen en richtten ook hier heel wat vernielingen aan. Met historicus Brecht Deseure en Poussin-kenner Jos Nijs.

In de 8ste eeuw brak in het oude Byzantium een beeldenstorm uit. De discussie werd beslecht door de regels voor religieuze kunst vast te leggen. De orthodoxe schilderkunst of de icoonschilderkunst, ontwikkelde daardoor anders dan de westerse schilderkunst. Met historicus en classicus Peter Van Deun en iconenschilder Joris Van Ael.

Slot van het drieluik over 1566. In deze aflevering vertellen historica Violet Soen en historica Yolanda Rodriguez Pérez hoe de Habsburgers reageerden op de beeldenstorm.

In de 16de eeuw voerden katholieken en protestanten discussies over het gebruik van beelden in de kerk. Met de beeldenstorm van 1566 keerden de protestanten zich ook met geweld tegen de beelden in de kerken en kloosters. Wat de punten van discussie waren, vertellen kunsthistoricus Koenraad Jonckheere en dominee Dick Wursten.

In de zomer van 1566 brak de beeldenstorm uit in de Nederlanden. Waar en waarom deze beeldenstorm begon, is het onderwerp van deze eerste aflevering met historica Anne Laure Van Bruaene en Wilfred de Jonge van de protestantse gemeenschap in Horebeke.