ελευθέριος βενιζέλος

Τη νύχτα της 6ης Ιουνίου 1933 η Αθήνα θύμιζε Σικάγο. Στην Λεωφόρο Κηφισίας, από τον Παράδεισο Αμαρουσίου μέχρι το Γηροκομείο στους Αμπελόκηπους, εξελίχθηκε μια γκανγκστερικού τύπου δολοφονική απόπειρα, με κυνηγητό αυτοκινήτων που άφησε πίσω της έναν νεκρό, δύο τραυματίες και περισσότερους από 50 κάλυκες σε μήκος 4 χιλιομέτρων. Στόχος: για ακόμα μια φορά ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Δύο στρατιωτικά πραξικοπήματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με αυτή την απόπειρα, όπου βλέπουμε τον Εθνικό Διχασμό την περίοδο της τελευταίας του έξαρσης.

Μια πριγκίπισσα που πέθανε νέα πριν προλάβει να χαρεί τη μητρότητα και μια ζάπλουτη Ελληνίδα ομογενής που δεν έγινε ποτέ μητέρα – ή μήπως έγινε...; «Αλεξάνδρα» και «Έλενα»: δύο γυναίκες συνομήλικες, εντελώς διαφορετικές, που οι δρόμοι τους δεν διασταυρώθηκαν ποτέ. Η αδερφή του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ και η δεύτερη σύζυγος του Ελευθερίου Βενιζέλου τα έφερε έτσι η μοίρα ώστε να συνδεθούν τα ονόματά τους άρρηκτα με τα δύο γνωστότερα δημόσια μαιευτήρια της πρωτεύουσας.

Οι «μεταγραφές αεροδρομίου» στη χώρα μας πάντα ήταν κάτι το ξεχωριστό για τους φιλάθλους.  Διαχρονικά, άλλωστε, έχουν παρελάσει από την Ελλάδα τεράστια ονόματα του παγκοσμίου ποδοσφαίρου. Οι περισσότεροι αποδείχτηκε ότι ήρθαν για τουρισμό. Υπήρχαν, όμως, και φωτεινές εξαιρέσεις. Σε αυτό το podcast θα αναφερθούμε σε 3 μεταγραφικές βόμβες που έριξαν τα τσιμέντα και δικαίωσαν τον τίτλο τους με βάση την προσφορά τους στο χορτάρι.

Ο Μάρκος Βερέμης συζητάει με τον Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών -και πατέρα του- Θάνο Βερέμη για τους εφευρετικούς Έλληνες από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Μιλάνε για τo παράδοξο του να μαθαίνουμε αρχαία Ελληνικά στο σχολείο χωρίς να κατανοούμε την αξία των κειμένων, την οικογενειοκρατία που επικρατεί στην Ελλάδα αλλά και τον απόλυτα χρήσιμο ρόλο της Εκκλησίας στη διατήρηση της Ελληνικής γλώσσας.

Η συζήτηση ξεκινά από τις τεράστιες προκλήσεις που υπήρχαν στην κοινωνία της Αρχαίας Ελλάδας σε σχέση με τώρα και πώς τις αντιμετώπιζε ο Πλάτωνας με τον Αριστοτέλη. Προχωράει στον Θουκυδίδη και τον Μέγα Αλέξανδρο, πριν φτάσει στην τουρκοκρατία, την επανάσταση του 1821 και ολοκληρωθεί στον Τρικούπη, τον Βενιζέλο και τους Βαλκανικούς πολέμους.

Σε όλη αυτή την ιστορική αναδρομή, ο συνδετικός κρίκος είναι η εφευρετικότητα αυτών των σπουδαίων Ελλήνων.

Ευχαριστούμε τη Google για την υποστήριξή της στην παραγωγή της σειράς συζητήσεων Innovative Greeks Talks.

Disclaimer: Ο ΣΕΒ προσφέρει την ευκαιρία να ακουστούν οι απόψεις και οι εμπειρίες των προσκεκλημένων στα Innovative Greeks Talks. Οι γνώμες και οι απόψεις που εκφράζονται μέσα σε αυτά είναι προσωπικές και σε καμία περίπτωση δεν απηχούν γνώμες και απόψεις του ΣΕΒ.

Η αδιαφορία του Αντιβενιζελισμού (ή πάντως μεγάλης μερίδας του) για τους αλύτρωτους μεταμορφώθηκε σε εχθρότητα όταν ήρθαν ως πρόσφυγες. Ο Αντιβενιζελισμός όχι μόνο απουσίασε από το έργο της προσφυγικής αποκατάστασης, αλλά και υποσχόταν ότι θα το ανατρέψει, ιδίως στις Νέες Χώρες και προπαντός στη Μακεδονία, όπου κρατούσε ζωντανές τις ελπίδες των γηγενών ότι θα έπαιρναν κάποτε τη γη των προσφύγων. Ο Αντιβενιζελισμός αρχικά αξίωσε τον αποκλεισμό ή διαχωρισμό των προσφύγων από το πολιτικό σύστημα, ενώ τους απέκλειε από τα δικά του ψηφοδέλτια. Μόνο βαθμιαία συνειδητοποίησε το Λαϊκό Κόμμα και προσωπικά ο Παναγής Τσαλδάρης τα οφέλη ενός ανοίγματος προς τους πρόσφυγες.

Οι πρόσφυγες ήσαν εκείνοι που εξασφάλισαν μετά το 1922 την εκλογική επικράτηση του Βενιζελισμού και την επιβολή της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Χωρίς τη διαρροή προσφύγων προς τον Αντιβενιζελισμό και προς την Αριστερά, ο Βενιζελισμός θα είχε παραμείνει στην εξουσία μέχρι τον πόλεμο και η Αβασίλευτη θα είχε εμπεδωθεί. Οι αλύτρωτοι Έλληνες και μελλοντικοί πρόσφυγες ήδη από το 1914-15 είχαν στραφεί στον Βενιζελισμό, που τους υποσχόταν σωτηρία. Μετά την Καταστροφή, μόνο χάρη στον Βενιζελισμό απέκτησαν όσα απέκτησαν: περίθαλψη, σπίτια, χωράφια, αποζημιώσεις, πλήρη πολιτικά δικαιώματα Ελλήνων πολιτών και προστασία απέναντι στην εχθρότητα των γηγενών. Υπήρχε επιπλέον η οιονεί θρησκευτική προσήλωσή τους στον Βενιζέλο.

Στόχος της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών το 1923 ήταν να πάψουν πλέον να υπάρχουν ελληνικοί πληθυσμοί σε τουρκικό έδαφος και τουρκικοί πληθυσμοί σε ελληνικό έδαφος, ώστε να μην προκύπτουν εφεξής αφορμές για συγκρούσεις όπως πριν. Παραβίαση του ρεαλισμού της ανταλλαγής υπήρξαν οι εξαιρέσεις που πέτυχε ο Βενιζέλος, δηλαδή η παραμονή του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη (και στην Ίμβρο και Τένεδο), με αντιστάθμισμα την παραμονή των Τούρκων και άλλων μουσουλμάνων στην ελληνική Δυτική Θράκη. Έτσι, οι ελληνοτουρκικές διενέξεις διαιωνίστηκαν και εξαιτίας αυτών των εξαιρέσεων. Ειδικά στο ζήτημα του Πατριαρχείου, ο Βενιζέλος δεν ακολούθησε την αρχική ρεαλιστική σκέψη του.

Το φθινόπωρο του 1922, η Ελλάδα ήταν εκείνη που είχε άμεση ανάγκη μίας συμφωνημένης υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών. Όχι η Τουρκία. Οι περισσότεροι ελληνικοί πληθυσμοί την είχαν ήδη εγκαταλείψει και η ίδια απέκλειε την επιστροφή τους, αλλά και την παραμονή των υπολοίπων. Αντίθετα, στην Ελλάδα παρέμενε σχεδόν μισό εκατομμύριο Τούρκων. Χωρίς συμφωνία υποχρεωτικής ανταλλαγής, ήταν αδύνατο να εκδιωχθούν ώστε να χρησιμέψουν οι ακίνητες περιουσίες τους για την αποκατάσταση πολλών Ελλήνων προσφύγων από την Τουρκία. Η υποχρεωτικότητα υπήρξε λοιπόν αναπόφευκτη συνέπεια της τουρκικής στάσης. Χάρη στον Βενιζέλο, η σχετική ελληνοτουρκική σύμβαση υπογράφηκε έξι ολόκληρους μήνες πριν από την ίδια τη Συνθήκη Ειρήνης.

Τον Σεπτέμβριο του 1922, μόνο ο Βενιζέλος μπορούσε να αντιπαλέψει στο εξωτερικό και ειδικά στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης στη Λωζάνη τις συνέπειες της ήττας. Ήταν έτσι σε θέση να επιβάλει εξαιρετικά δυσάρεστες αποφάσεις: πρώτα την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό και πληθυσμό, ύστερα την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών. Μόνο εκείνος μπορούσε επίσης να αναστήσει τη συμμαχία της ηττημένης Ελλάδας με τις νικήτριες Μεγάλες Δυνάμεις και προπαντός με τη Μεγάλη Βρετανία. Κατάφερε έτσι να αποφύγει άλλες εδαφικές απώλειες και την πληρωμή πολεμικών επανορθώσεων, ενώ η Τουρκία αναγνώρισε επιτέλους την απόκτηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου από την Ελλάδα.

Επιλέγοντας τη συνέχιση και κλιμάκωση του πολέμου στη Μικρά Ασία, οι Αντιβενιζελικοί και προσωπικά ο Γούναρης προτίμησαν ως υπουργό Στρατιωτικών τον ανίδεο Νικόλαο Θεοτόκη και ως αρχιστράτηγο τον αστοιχείωτο Αναστάσιο Παπούλα, προκαλώντας παράλληλα ανταγωνισμό και πολυφωνία μεταξύ διαφόρων στρατιωτικών. Έτσι αποφασίστηκε στις 15 Ιουλίου 1921 η προέλαση προς την Άγκυρα. Χωρίς σαφείς στόχους, η Στρατιά Μικράς Ασίας υπέστη μάταια εξαντλητικές πορείες, μεγάλες στερήσεις και σκληρές μάχες στον Σαγγάριο, με πολλές απώλειες. Ακόμη πιο ανεπανόρθωτη ήταν η απώλεια του ηθικού και της μαχητικής της ικανότητας. Αν έμενε στην ίδια κατάσταση και στις ίδιες θέσεις, ήταν απλώς θέμα χρόνου η κατάρρευσή της.

Ο Βενιζέλος ήταν βέβαιος ότι θα κέρδιζε τις εκλογές που έγιναν την 1η Νοεμβρίου 1920. Δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη για το αντίθετο. Δεν μπορούσε άλλωστε να τις καθυστερήσει άλλο, αφού παρουσίασε τη Συνθήκη των Σεβρών σαν οριστική τάχα συνθήκη ειρήνης που τερμάτιζε τον πόλεμο με την Τουρκία. Ωστόσο, είχε μεσολαβήσει στις 12 Οκτωβρίου ο απροσδόκητος θάνατος του βασιλέα Αλεξάνδρου, που ουσιαστικά μετέτρεψε τις εκλογές σε άτυπο δημοψήφισμα υπέρ της επιστροφής του Κωνσταντίνου, εξασφαλίζοντας σαρωτική νίκη στους Αντιβενιζελικούς. Εκτός από την Παλαιά Ελλάδα, αυτοί κέρδισαν και 69 από τις 74 έδρες της Μακεδονίας χάρη στη συμπαγή ψήφο των εκεί αλλοεθνών.

Οι αντίπαλοι του Βενιζέλου ισχυρίζονταν ότι, αν η Ελλάδα έμπαινε στον πόλεμο ως σύμμαχος της Αντάντ και εχθρός της Τουρκίας, θα προκαλούσε αμέσως τον αφανισμό των Ελλήνων της Τουρκίας. Βαυκαλίζονταν με τις υποσχέσεις της Γερμανίας ότι θα τους προστάτευε, όσο η Ελλάδα έμενε ουδέτερη. Όμως οι γερμανικές εγγυήσεις αποδείχθηκαν εντελώς ανεπαρκείς. Παρά την ουδετερότητα της επίσημης Ελλάδας, οι διωγμοί των Ελλήνων συνεχίστηκαν και μάλιστα συστηματοποιήθηκαν και κλιμακώθηκαν το 1916. Η μεγάλη πλειονότητα των προσφύγων που είχαν καταφύγει στην Ελλάδα εύλογα ταυτιζόταν με τον Βενιζέλο και την πολιτική του, που υποσχόταν να πετύχει την επιστροφή τους και τη μετέπειτα προστασία τους.