چاوی واشنتن - Voice of America

تورکیا دەخوازێت ڕۆڵێکی هاوسەنگانە ببینێت لە ڕوانگەی ئەو داوایانەی دەیانخاتە ڕوو لە پەیوەندی بەم شەڕەوە. زۆرێک لە سەرکردەکانی حەماس لە تورکیان و ئانکەرە پشتیوانی سیاسی و داراییشیان دەکەن. ئێران پێشتریش هەموو پشتیوانییەکی بۆ حەماس ڕاگەیاندووە و ئێستاش دەڵێت هیچ دەستێکی نییە لەم شەڕەدا.

هێرشەکەی ڕۆژی 7 ی مانگی دەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل، وەک زۆرێک لە شیکەرەوەی عەرەب ئاماژەی پێدەکەن هیچ ئامانجێکی سیاسی و لەشکریانەی تیادا نابینن وە نکوڵیش ناکەن لەوەی هێرشێکی بە بەرنامە بووە و هیچ بە دووریشی نازانن هەندێک وڵات ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دەستیان هەبووبێت لەو هێرشەدا.

هەروادێ و هێرشەکانی تورکیا زیاتر دەبن بۆسەر ناوچە کورد نشینەکانی سوریا و هەروەها هەرێمی کوردستانی عێراقیش، وەک ئانکەرە دەڵێت ئامانجی ئەو هێرشانە، لێدانی پارتی کرێکارانی کوردستانە و جەختیش دەکاتەوە لەوەی هێرشی زەمینییش یەکێکە لە بژاردەکان بۆ ڕێگەگرتن لە هەڕەشە و مەترسییە ئاسایشییەکانی سەر سنورەکانی.

لە ساڵی 2006 دا ئەرمینیاییەکانی ناگۆرنۆ کاراباخ دەستورێکیان بۆ خۆیان پەسەند کرد و وەهایان دانا کۆمارێکی سەربەخۆن. زۆر وڵات و لە سەرو هەمووشیانەوە ئەمەریکا و فەڕەنسا و هەروەهاش ڕوسیا هەوڵی ناوبژیکردنی ئەم قەیرانەیان داوە بەڵام هیچ یەکێک لەو هەوڵانە سەرکەتوو نەبوون.

لە کۆبوونەوەی ئەمساڵی ئەنجومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکاندا، چوار لە سەرجەم ئەو پێنج ڕێبەرەی وڵاتانی ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایش ئامادە نەبوون؛ ئەمەش یەکێکە لە هۆکارەکانی تری بووە ئاماژە وەک چاودێر دەڵێن ئەم ڕێکخراوە جیهانییە کراوەتە سەکۆیەک بۆ لێدوان و قسە کردن.

ڕەوشە ناهەموارە ئاسایش و سیاسییەکانی عێراق، ئەو وڵاتەی برد بەرەو ئەوەی هەوڵێکی چڕ و پڕ بدات بۆ بوژاندنەوەی ڕێککەوتنە ستراتیژییەکەی لەگەڵ ئەمەریکادا. واشنتۆن بەردەوام هاوکاریی هەبووە بۆ عێراق و لە هەمان کاتیشدا سزای قورسی سەپاندۆتە سەر ئەو هێزە سیاسی و میلیشیاییانەی کارنامەی وڵاتانی تر دەسەپێنن.

ئەو ڕەوشەی لە ئێستادا لەناو کۆماری ئیسلامی ئێراندا هەیە لە زۆر ڕووەوە لە هەمان ڕەوشی پێش ڕوخانی ڕژێمی شاهەنشاهی دەچێت؛ وەک چۆن دەسەڵاتداران لە سەروەختی شای هەموو جۆرە توندوتیژییەکیان بەکاردەهێنا لە پێناو درێژەدان بە تەمەنی خۆی.

یازدەی سێپتەمبەر تا چەند ئەمەریکاییەکانی بەرامبەر بە جیهان و بە تایبەت ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی ئیسلامی ڕەشبین کرد؟ ئایا خەڵکی ئەمەریکا هێشتا بە گۆمانەوە سەیری موسڵمانان دەکەن؟ لە بەرنامەی چاوی واشنتنی ئەم هەفتەیە بە بەشداری چەندین مێوان، ئەو پرسیارانە و کۆمەڵێک پرسی دیکە دەخرێنە بەرباس.

چاوی واشنتنی ئەم هەفتەیە دوو مژار لەخۆ دەگرێت، لەبەشی یەکەمدا لەگەڵ بەرپرسێکی پێشووی ئەمەریکا تاوتوێی هەڕەشەی تیرۆر و داعش دەکرێت و لەبەشی دووهەمیشدا، بە مێوانداری شارەزایەکی سیاسەتی کۆمارییەکان، مژاری هەڵبژاردنەکانی ئەمەریکا دەخرێتە بەرباس.

لە بەرنامەی چاوی واشنتنی ئەم هەفتەیە مژاری کاریگەری دادگاییکردنەکانی ترامپ لە سەر کۆمارییەکان و هەڵبژاردنە سەرەتاییەکانی ئەو پارتە بۆ دیاریکردنی کاندید بۆ هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2024 بە مێوانداری چەند شارەزایەک دەخرێتە بەرباس.

بەرنامەی ئەم هەفتەیەی چاوی واشنتن دوو تەوەر لەخۆ دەگرێت: گرفتەکانی یەکخستنەوەی هێزەکانی پیشمەرگە و کاریگەرییەکانی لەسەر ڕەوشی ناوچەکە، هەروەها سیاسەت و هەڵوێستی ئەمەریکا بەرامبەر کوردانی سوریا بەتایبەت لەو ناوچانەی لە ژێر دەسەڵاتی تورکیا و گرووپە چەکدارەکانی سەر بە تورکیادان.

نۆ ساڵ تێپەڕدەبێت بەسەر هێرشی داعش بۆ سەر شنگال. لەو هێرشەدا بە هەزاران ئێزدی بە دەستی چەکدارانی داعش کوژران و بە دیل گیران و تەنانەت منداڵەکانیان لە خێزانەکانیان جیاکرانەوە بە ئامانجی سڕینەوەی ڕەچەلەکیان.

دوای سووتاندنی قورئان لە لایەن پەنابەرێکەوە لە سوید، حکومەتی عێراق بەرامبەر بەو کارە ناڕەزایەتی دەردەبڕێت و بڕیاری دەرکردنی باڵیۆزی سویدی لە وڵاتەکەی دەدا. بەڵێن ساڵح لەگەڵ دکتۆر دنیس ناتالی، یاریدەری پێشووی وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا تاوتوێی کاردانەوەکان دەکەن بەرامبەر بە سووتاندنی قورئان.

ئەگەرچی دۆسێی ئەندامێتی وڵاتی ئۆکراین لە کۆبوونەوە لوتکەییەکەی ناتۆدا یەکلانەکرایەوە بەڵام زەمینەیەک ڕەخسێنرا بۆ ئەو ئەندامێتییە چاوەڕوانکراوەی ناتۆ. تورکیا پێشتر وڵاتی سویدی وەها ناودێر دەکرد کە پشتیوانی لە تێرۆریزم دەکات، بەڵام دواتر ئەو وڵاتەی یەکێتی ئەوروپای بە گرنگ باس دەکرد .

هەندێ لە شیکەرەوان ئاماژەدەکەن بەدوری نازانن بازرگانییەکانی سوریا بە ماددە هۆشبەرەکانەوە و بەتایبەتیش کەپتاگۆن، یەکێک بێت لە هۆکارەکان بۆ کرانەوەی دیپلۆماتیانەی وڵاتە عەرەبییەکان لەگەڵ سوریادا؛ چونکە وەک ئاماژەی پێدەکرێت ماددە هۆشبەرەکان کێشەی گەورەی بۆ وڵاتانی عەرب دروست کردووە.

یەفگینی پریگۆژین سەرکردەی تۆڕی ڤاگنەر، کە بە چێشت لێنەرەکەی پوتنیش ناسراوە، هاوکاتی پێشڕەوییەکانی بەرەو مۆسکۆ دەیوت هەر کەسێک بەرەنگاری چەکدارەکانی ببێتەوە ئەوا وەک مەترسییەک لێی دەڕوانرێت و دەستبەجێش دەکوژرێت.

ژەنەراڵەکانی سودان کەوتوونەتە هێرشکردن و یەکە لەشکرییەکان بەکاردەهێنن بۆ لەناوبردنی یەکتر لە شەڕێکدا کە زۆرێک لە شیکەرەوە سیاسی و ئاسایشی و ستراتیژییەکانیش بە شەڕێکی بێهودە ناودێری دەکەن.

هاوپەیمانێتی ناتۆ بە سەرکردایەتی ئەمەریکا پشتیوانییەکی بەرچاوی وڵاتی ئۆکراین دەکات و مەبەستییەتی کیێڤ لەو شەڕەی سەپێندراوە بەسەریدا سەربکەوێت، چونکە دەزانێت ئەگەر مۆسکۆی ڤلادمیر پوتن سەربکەوێت ئەوا دەبێتە هاندەرێک بۆ هەموو ڕژێمە دیکتاتۆرییەکانی جیهان تا هەرچییەکی ویستیان بیکەن.

دەسەڵاتدارانی ئێران بەشی هەرە زۆری سەرچاوەکانی داهات بەکاردەهێنن بۆ پشتیوانیکردن لە تێرۆریزم و بۆ میلیشیاکانی سەر بە ئێران و بۆ بەرنامەی چەکی ناوکیی، لەکاتێکدا ڕۆژ بە ڕۆژ ڕێژەی هەژاری و بێکاری لە وڵاتەکەدا بەرزدەبێتەوە و هەروادێ و شەپۆلەلەکانی ناڕەزایی دەربڕینیش لە هەڵکشاندان.

ئەوەی ئاشکرایە لەپاش هەڵبژاردنەکانی مانگی 5ی تورکیا، ئەم پێنج ساڵەی داهاتووی ئەردۆغان و حکومەتەکەی، پێنج ساڵی پڕ لە ئاڵنگاری گەورە دەبن لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆیی و دەرەوەیی.