د کرښې پر غاړه

د بشري حقونو سازمانونه وايي چې په تیر یو کال کې په ټول پاکستان کې ۴۷۰ ښځې د ناموس یا عزت په نامه وژل شوي دي. دغه شان یوازی د خیبر پښتونخوا په سوات کې ۷۷ ښځې د ناموسي وژنو ښکار شوي دي. د ناموسي وژنو د مخ په زیاتیدونکو پیښو تر شا علتونه څه دي؟د دې اوونۍ په کرښې غاړه خپرونه کې په هم دې اړه بحث لرو.

نومومیالی قانون پوه او پښتون ملتپاله سیاستوال، عبدالطیف اپرېدي د پښتنو د قانوني او سیاسي حقونو د خوندي کولو لپاره له تېرو پينځه لسیزو راهیسې مبارزه کړې وه. هغه د سیاسي مبارزې پر مهال د بند له سختیو هم راتیر شوی وو. د کرښې پر غاړه خپرونه کې د اپرېدي پر مبارزه او په پښتنه سیمه کې پر روانې ناامنۍ بحث شوی دی. شاهين بونیری یې کوربه دی.

د خيبر پښتونخوا د ځينو نورو سيمو په شان په صوابۍ کې هم په دې وروستيو کې ناامني زیاته شوې ده. د دې ځای قومي مشران او سياسي فعالان وايي حکومت بايد د امنيت ښه کولو لپاره پاخه ګامونه واخلي. په دې اړه نور تفصيل د شاهين بونيری په کوربه توب کرښې پر غاړه خپرونه کې واورئ.

د پاکستان قامي سلامتۍ کمېټې په خیبرپښتونخوا کې پر ناامنيوو اندېښنه ښوولې او ويلي یې دي چې د هرې وسله والې ډلې پر ضد به کارروايي کيږي. ايا د دې مطلب د نوي پوځي عملياتو کول دي؟ په دې اړه نن د کرښې پر غاړه خپرونه کې بحث شوی دی. کوربه یې شاهين بونیری دی.

د پاکستان او افغانستان ترمنځ پر چمن - سپين بولدک څو ځل نښتې شوې. طالبانو او پاکستاني ځواکونو د نښتو د پيل پړه پر يو بل اچوي خو ځايي ولس وايي د دې اختلافاتو زور له خلکو ووځي. دوی زیاتوي چې لارې باید ونه تړل شي. کرښې پر غاړه کې پر دې موضوع بحث شوی دی. کوربه یې شاهین بونیری دی.

په داسې حال کې چې په خیبر پښتونخوا کې ترهګر بریدونه زيات شوي، په سوات کې قامي جرګې او په بنو کې د دوکاندارانو اتحادیې د یو احتجاجي لاریون له لارې په سیمه کې د امنیت پر ځای کولو غوښتنه کړی ده. دا بریدونه وروستو له هغې ډېر شوي چې تحریک طالبان پاکستان خپلو وسلوالو ته په پاکستان کې د بريدونو کولو امر کړی دی.

تر هغې وروسته چې د پاکستان بهرنیو چارو وزارت اعلان وکړ چې د خارجه چارو د مملکت وزیره به د نومبر پر ۲۹مه کابل ته ځي، ناقانونه وسلوالې ډلې تحریک طالبان خپلو جنګیالیو ته په پاکستان کې د بريدونو کولو امر کړی دی. دا چې له وسلوالو طالبانو سره د حکومتي جرګې د سولې مذاکرات ولې ناکامه شول، د کرښې پر غاړه خپرونه کې بحث ورباندې شوی دی.

د چارواکو په وینا د کورمې په خرلڅيو کې د نومبر پر ۲۰مه شپې مهال پر ډيورنډ کرښه د افغان طالبانو او ځايي قومونو ترمینځ له نښتې وروسته لاره تړلې پرته ده او د سیمې ولس له وېرې او بې یقینۍ سره مخامخ دی.

د حقونو فعالان وايي چې د پاکستان امنیتي ادارو په کراچۍ کې شاه وخوا ۱۵۰۰ افغانان نیولي او د هغوی پر ضد یې تر فارن ایکټ لاندې مقدمې درج کړي دي. د سیند پولیس وايي چې دغو افغانانو پاکستان ته د قانوني تګ جواز نه درلود خونيول شوي افغانان او د هغوی وکيله بيا دا تورونه ردوي. په دوی کې ماشومان او ښځې هم شاملې دي چې دا وخت په بیلا بیلو جیلونو کې قيد دي

په شمالي وزیرستان کې د اتمانزو جرګې او چارواکو تر مینځ مذاکرات کامیاب شوي دي. د جرګې مشران او د شمالي وزیرستان چارواکي وايي چې د دوی ترمینځ ټولې ستونزې هواری شوي دي او احتجاج کوونکو خپل پرلت پای ته رسولی دی.

د خيبر پښتونخوا له یوشمېر ګوندونو او ډلو جوړ "پښتون قامي اتحاد" اعلان کړی چې د نومبر پر څلورمه به د امن لپاره احتجاج کوي. په دې اتحاد کې د بیلا بیلو سیاسي نظریو لرونکي خلک په پښتونخوا کې د امن لپاره په یو ځای راټول شوي دي. ايا هڅې به یې نتيجې ولري؟

په لاهور کې عاصمه جهانګیر کنفرانس ته په وینا کې د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر منظور پشتین وویل چې په پاکستان کې جمهوریت نه بلکې بادشاهت دی چې ټولې فیصلې په کې د پوځ مشر کوي. تر دې وروسته د پنجاب پولیسو د هغه پر ضد د "غدارۍ" مقدمه درج کړې ده. نن د کرښې په غاړه کې پر دغه موضوع بحث شوی دی

پاکستان کې د اکتوبر پر ۱۶مه ترسره شویو ضمني انتخاباتو کې د پاکستان تحریک انصاف مشر د قامي اسمبلۍ په اتو څوکیو کې شپږ څوکۍ ګټلي دي. په پنجاب او سیند کې پیپلز ګوند د تحریک انصاف کاندیدانو ته په ماتې ورکولو سره دوې څوکۍ ګټلې خو په خیبر پښتونخوا کې تحریک انصاف د قامي اسمبلۍ درې واړې څوکۍ په خپل نوم کړي دي.

په داسې حال کې چې د خیبر پښتونخوا په سوات کې ناکراري ډېره شوی ده، د پاکستان د دفاع وزیر خواجه محمد اصف قامي اسمبلۍ ته په وینا کې ویلي چې باید د پاکستان تحریک انصاف صوبايي حکومت د بدامنۍ مخه ونیسي. خو صوبايي جکومت د امنیت ذمه واري پر وفاقي حکومت اچولې ده.

د پاکستان په پارلیمان کې د نرښځیانو د حقونو په اړه د ټرانسجنډر پرسنز ایکټ (۲۰۱۸) په اړه تاوده بحثونه شوي دي او ځيني مذهبي او سیاسي مشرانو دا د اسلامي اقدارو ضد ګڼلې. خو د نرښځیانو د حقونو فعالان وايي چې دغه تورونه بې ځایه دي او باید په دغه بهانه دوی له حقونو بې برخې نه شي

د خیبر پښتونخوا په بیلا بیلو برخو کې د بې امنۍ پیښې ډیرې شوې خو پر ضد یې خلکو احتجاجونه هم روان ساتلي دي. پوځ وايي د هر قسمه عملياتو جوګه دی خو په عملي ډول څه کيدلی شي؟ د ترهګرو د مخنيوي لپاره څه کول پکار دي؟ پر دې موضوع د کرښې پر غاړه خپرونه کې بحث شوی چې شاهين بونیری یې کوربه دی

د خیبر پښتونخوا د بونېر ضلعې په امازیو کې د وسله والو د فعالیتونو په اړه تر خبرونو خپرېدو وروسته ځايي خلکو د یو احتجاجي لاريون له لارې له حکومته د امنیت د ټينګښت غوښتنه کړی ده. دوی دړکه ورکړې چې که په سیمه کې یې امنیت ټینګ نه شو نو احتجاج به لا پراخه کړي. پر دې موضوع په د کرښې پر غاړه خپرونه کې بحث شوی دی چې تاسې یې د غږ په ځای کې اورېدای شئ.

چارواکي وايي چې په پاکستان کې وروستیو سېلابونو خواوشا د ۱۰ اربه ډالره تاوانونه اړولي دي او د بیا ابادۍ کارونه به پينځه کلونو ته اړتیا لري. بلخوا د خیبر پښتونخوا په غریزو سیمو کې سېلاب ځپلي د خوراک، دوایانو او خېمو غوښتنه کوي او وايي چې اوس هم ډیرو سیمو ته رسېدل ستونزمن دي او سړکونه نړېدلي پراته دي.

په داسې حال کې چې په وروستیو کې د خیبر پښتونخوا په یوشمېر سیمو کې د امنیت وضع خرابه شوې ده، په سوات ، باجوړ، مومندو او کوز دیر کې د امن لپاره لاریونونه، احتجاجي مظاهرې او جرګې شوې دي. احتجاجیان د امنیت ټینګښت او د هدفي بریدونو د مخنیوي غوښتنه کوي. بل خوا حکومت وايي، په سیمه کې یې د امنیت لپاره هلې ځلې پیل کړي دي او له مظاهره چیانو سره هم مذاکرات کوي. په "کرښې پر غاړه" خپرونه کې مو پر همدې موضوع بحث کړی دی چې تاسې یې د غږ په ځای کې اورېدای شئ.

په داسې حال کې چې د خیبر پښتونخوا په سوات او دیر کې د وسله والو فعالیتونه لیدل شوي، د سیمې خلکو د دې پرضد احتجاجي لاریونونه کړي دي. د دې تر څنګ په پیښور کې د عوامي نیشنل ګوند او په مینګوره کې د سوات قامي جرګې د سیوري لاندی قامي امن جرګې هم راجوړی شوي دي.