ΜΙΛΑ ΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΑ Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου

Οι ιστορικές αναδρομές της Κύπρου, και οποιασδήποτε άλλης χώρας, τείνουν να επικεντρώνονται σε πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα. Αναμφίβολα, τέτοια γεγονότα είναι σημαντικά, αλλά αυτή η προσέγγιση αναπόφευκτα αγνοεί σημαντικές πτυχές του παρελθόντος. Το μεγαλύτερο, άλλωστε, μέρος της ιστορίας αποτελείται από τις καθημερινές ασχολίες των ανθρώπων, το περιβάλλον που ζούσαν, το φαγητό τους, τα πιστεύω τους και άλλα.

Ένα θέμα που άπτεται όλων αυτών των πτυχών αλλά συχνά απουσιάζει από τα αφηγήματα της ιστορίας, είναι οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπου και διαφόρων ειδών ζώων. Ειδών ζώων που ζούσαν στην Κύπρο πριν από την άφιξη των ανθρώπων αλλά, ακόμα περισσότερο, ειδών που οι άνθρωποι έφεραν στο νησί είτε για κυνήγι, είτε για κτηνοτροφία, είτε για άλλους λόγους.

Το επεισόδιο αυτό αποτελεί μια ζωοαρχαιολογική ανασκόπηση 12 θηλαστικών που έζησαν στην Κύπρο και ήταν σημαντικά για διάφορους λόγους. Η επιλογή αυτή αναπόφευκτα, για λόγους διαθέσιμου χρόνου, αφήνει εκτός κάποια άλλα θηλαστικά, αλλά και όλα τα πτηνά, ερπετά, αμφίβια και ψάρια, με τα οποία αλληλεπιδρούσαν οι αρχαίοι Κύπριοι και επίσης αξίζουν συμπερίληψης σε μελλοντικές ιστορικές αναδρομές.

Η ανασκόπηση αυτή αναδεικνύει μια σειρά σημαντικών θεμάτων για το παρελθόν της σχέσης μεταξύ ανθρώπου και ζώων στην Κύπρο. Ανάμεσά τους, η εισαγωγή ειδών και οι επιπτώσεις της, η εξαφάνιση ειδών λόγω ανθρώπινης κακοδιαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, η οικονομική και κοινωνική σημασία του κάθε είδους, οι διαχρονικές αλλαγές στην παρουσία, συχνότητα και σημασία του κάθε είδους και πολλά άλλα θέματα.

Η Αμαθούντα υπήρξε ένα από τα ανεξάρτητα πολιτειακά κέντρα της Κύπρου κατά τη διάρκεια της Κυπρο-Αρχαϊκής και Κυπρο-Κλασικής περιόδου και μια ακμάζουσα αστική θέση από τους Ελληνιστικούς μέχρι και τους πρώιμους Βυζαντινούς χρόνους. Βρίσκεται σε μια παράκτια θέση στην ανατολική περιφέρεια της Λεμεσού και η ίδρυσή της ανάγεται στις αρχές της Εποχής του Σιδήρου, τον 11ο αι. π.Χ. Η περιοχή όπου άκμασε το αστικό της κέντρο κατοικήθηκε μέχρι και τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια, γεγονός που τεκμηριώνεται από τα πλούσια αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που είναι διάσπαρτα στους πρόποδες, τις πλαγιές και την κορυφή του λόφου της ακροπόλεως της. 

Το Τμήμα Αρχαιοτήτων και διάφορες ομάδες της Γαλλικής Αποστολής διενέργησαν ανασκαφικές έρευνες σε διαφορετικές θέσεις, αποκαλύπτοντας συναρπαστικά ευρήματα που μας επιτρέπουν να ανασυνθέσουμε την ιστορία της Αμαθούντας από της απαρχές της ίδρυσής της μέχρι και την σταδιακή εγκατάλειψή της τον 8ο αι. μ.Χ. Οι θέσεις όπου μαρτυρείται αδιάλειπτα η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι οι νεκροπόλεις, εκεί όπου θάβονταν οι κάτοικοί ή όσοι έτυχε να πεθάνουν στην περιοχή. Οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί στις νεκροπόλεις της, από τα τέλη του 19ου αι. μέχρι και σήμερα, μας επιτρέπουν να μιλάμε για την ύπαρξη τριών οργανωμένων χώρων ταφής: τη δυτική, τη βόρεια και την ανατολική νεκρόπολη. Η κάθε νεκρόπολη καταλαμβάνει μια έκταση μήκους 1 περίπου χλμ. και αναπτυσσόταν στις παρυφές και τις χαμηλές πλαγιές των λόφων που γειτνιάζουν με τον κεντρικό λόφο της ακρόπολης. Η εξέλιξη των διαδικασιών που οδήγησαν στην αστικοποίηση και την πολιτειακή οργάνωση της Αμαθούντας προσεγγίστηκαν δια μέσου της ανασύνθεσης της χωρικής οργάνωσης των νεκροταφείων και της μελέτης των ταφικών τύπων που απαντώνται σε αυτά.  

Οι τρεις νεκροπόλεις αποτέλεσαν επίσης σημεία διεξαγωγής ταφικών τελετουργικών, τα οποία αντανακλούν τις κοινωνικές δομές. Αναφορικά με τη διαχείριση του νεκρού σώματος, ο ενταφιασμός αποτέλεσε την επικρατούσα ταφική πρακτική και εξαιτίας της συνεχούς χρήσης των τάφων εντοπίζονται με μεγάλη συχνότητα οι δευτερογενείς ταφές στο εσωτερικό τους. Η πρακτική της καύσης των νεκρών, παρόλο που δεν υπήρξε ποτέ διαδεδομένη στην Κύπρο, απαντάται επίσης στην Αμαθούντα. Ένας μικρός αριθμός τεφροδόχων αγγείων εντοπίστηκε μέσα σε ειδικά διαμορφωμένους τάφους ή μέσα σε τάφους που υπήρχαν και ενταφιασμοί. Μια ξεχωριστή, επίσης, θέση στη δυτική νεκρόπολη χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά για ταφές καύσεων, οδηγώντας σε διάφορες υποθέσεις αναφορικά με τον χαρακτήρα και το είδος των ταφικών τελετουργικών που λάμβαναν χώρα σε αυτή.

The year 1962 was important in the history of relations between the young Republic of Cyprus and the USSR. Almost at the same moment the island has been visited by the first spaceman Yury Gagarin, one of functionaries from the Central Committee of the Communist Party Alexey Romanov and archaeologist Sergey V. Kisseloyff.
Sergey Vladimirovich Kisselyoff (1905-1962) – a prominent Soviet archaeologist, vice director of the Institute of Archaeology in Moscow (1945-1951), specialized in the archaeology of the Neolithic and Bronze Age, Professor of the Moscow State University, - visited Cyprus in May, 1962
As archaeologist, Prof. Kisselyoff organized excavations in the South Siberia, Altai, in the Central Asia. After the Second World War he spent several field seasons in Mongolia, where he explored medieval settlements of Mongolian empire, and had significant impact in the development of national school of Mongolian archaeology. Kisselyoff also visited China (in 1950 and 1959) and
Hungary (in 1950). In these trips, set aside the acquaintance with archaeological sites and museum collections, he assured important official functions as representative if Soviet academic science and established collaborations with the scholars from abroad and developed cultural diplomacy.
The Mediterranean archaeology became the subject of interest for Prof. Kisselyoff by the beginning of the 1960-ies. The professor had in plans to write a general research “The Bronze Age of the Old World” and generalize in this book his personal view and experience from the Far East to Europe. Prof. Kisselyoff specialized in archaeology of the Neolithic and Bronze Age and he created a special department on the archaeology of these periods in the Institute of Archaeology in Moscow. That is why namely the monuments of Neolithic and Bronze in Cyprus provoked his personal interest while visiting the island. Choirokoitia, the Neolithic settlement, the most important known site of the epoch not only in Cyprus, but also in the whole Eastern Mediterranean, attracted Kisselyoff’s attention.

During his visit Prof. Kisselyoff met The Director of the Department of Antiquities P. Dikaios, the Curator of the Cyprus Museum Vassos Karageorghis and many other significant personalities who acted in the area of Cypriot science, culture and education. He visited a number of historical places all around the island (like Salamis, Kourion, Choirokitia, Paphos, Larnaca, Kiti, Kyrenia etc.) and took a collection of photos which have now some historical value, as they represent the monuments of Cyprus before the Turkish invasion of 1974. It is evident, that for the scholar it was not a simple scientific business trip, but it was also a responsible mission as a fact of Soviet cultural diplomacy. Prof. Kisselyoff’s diary witnesses that he met in Cyprus not only archaeologists, but also local authorities, officials from the Ministry of Education and Culture, politicians of different rank and members of the AKEL party.

Η μελέτη της τοπικής ιστορίας μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην έρευνα και στη διεύρυνση της ιστορικής γνώσης από το ειδικό στο γενικό και τανάπαλιν. Η μελέτη της τοπικής ιστορίας είναι απλώς ένα εργαλείο, μία μεθοδολογική προσέγγιση της γενικής ιστορίας. Στην παρούσα διάλεξη θα
παρουσιαστούν τρία παραδείγματα από την κωμόπολη της Αραδίππου από τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας, λίγο καιρό αφότου οι Οθωμανοί παρέδωσαν την Κύπρο στους Βρετανούς. Το πρώτο είναι η δημιουργία του κοιμητηρίου της Αραδίππου, το δεύτερο η δημιουργία κατώτερου δικαστηρίου στην Αραδίππου και το τρίτο είναι η αίτηση 44 Αραδιππιωτών προυχόντων, οι οποίοι αιτούνται τη δημιουργία στην πόλη τους Παρθεναγωγείο, αλλά και ενός αγγλικού σχολείου.

H 187 Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού της Εθνικής Φρουράς, αποτελούσε την ισχυρότερη Μοίρα Πυροβολικού. Διέθετε δώδεκα πυροβόλα διαμετρήματος 100 χιλιοστών με μέγιστο βεληνεκές περίπου 21 χιλιόμετρα. Στην Α’ φάση του πολέμου, η Μοίρα δεν τάχθηκε στον προβλεπόμενο χώρο τάξης εξ αιτίας της λανθασμένης απόφασης του ΓΕΕΦ να δώσει προτεραιότητα στη διάσπαση του θύλακα Αγίρτας παρά στο προγεφύρωμα στην Κερύνεια. Εξ άλλου η αποστολή της 187 ΜΠΠ προνοούσε Γενική Υποστήριξη της ΙΙΙ ΑΤΔ (Λευκωσία- Κερύνεια). Στις 20 Ιουλίου όμως, αντί όμως να ξεκινήσει να εκτελεί βολές εναντίον της ακτής απόβασης, διατάχθηκε να υποστηρίξει την προσπάθεια της ΕΛΔΥΚ για εκπόρθηση του τουρκοκυπριακού θύλακα Λευκωσίας-Αγίρτας και να εκτελέσει βολές εντός του θύλακα προκαλώντας καταστροφή οχυρωματικών έργων. Οι βολές ήταν αποτελεσματικές, αλλά εναντίον της συγκεκριμένης περιοχής εκτελούσαν βολές ήδη άλλα 26 πυροβόλα. Εναντίον της ακτής απόβασης εκτελέστηκαν μόνο μερικές βολές. Σημαντική ήταν η συμβολή της 187 ΜΠΠ στην προσπάθεια απόκρουσης της τουρκικής επίθεσης εναντίον της ΕΛΔΥΚ στη Β’ φάση της εισβολής. Δύο παρατηρητές της Μονάδας βρίσκονταν εντός του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ και έδιναν στόχους στο Κέντρο Διεύθυνσης Πυρός. Το βάρος των βολών δόθηκε στην πλευρά που αμυνόταν ο Λόχος διοίκησης της Δύναμης όπου και εκδηλώθηκε η τουρκική ενέργεια. Οι βολές της 187 ΜΠΠ αποδιοργάνωναν την τουρκική επίθεση, απωθούσαν τα τουρκικά άρματα και προκαλούσαν απώλειες. Παρά την έντονη δράση της Μοίρας, εκ των υστέρων αφήνονται αιχμές εναντίον του προσωπικού, ότι δεν υποστήριξε επαρκώς τους μαχητές της ΕΛΔΥΚ. Η ομιλία θα επικεντρωθεί στο συγκεκριμένο ζήτημα παράσχοντας στοιχεία από αρχειακές πηγές και μαρτυρίες για να αποκαλύψει τι τελικά συνέβηκε με τις βολές της 187 ΜΠΠ στις 16 Αυγούστου όταν οι λιγοστοί ΕΛΔΥΚάριοι που παρέμειναν στο στρατόπεδο της Δύναμης, έδιναν τον υπέρ πάντων αγώνα. Το κείμενο αποτελεί συντετμημένο απόσπασμα από το υπό έκδοση βιβλίο για τη δράση των Μονάδων Πυροβολικού το καλοκαίρι του 1974.

Περίληψη διάλεξης:
H διάλεξη παρουσιάζει το πρόγραμμα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών «Τα παραμύθια της Κύπρου από το Λαογραφικό  Αρχείο του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών».  Τα δημοσιευόμενα παραμύθια αντλούνται από το Λαογραφικό Αρχείο του Κέντρου Επιστημονικών
Ερευνών. Η προσέγγιση των παραμυθιών γίνεται μέσω της διεθνώς αποδεκτής σήμερα μεθοδολογίας της ιστορικο-γεωγραφικής σχολής. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει την αντιπαραβολή και την ανάδειξη των εντόπιων χαρακτηριστικών των παραμυθιών με την οικουμενική μορφή του παραμυθιού. Τα χαρακτηριστικά των κυπριακών παραλλαγών συνάδουν με τα χαρακτηριστικά των παραμυθιών του λοιπού ελληνικού χώρου.
Πρωταρχικός στόχος του προγράμματος παραμένει η δημοσίευση των κυπριακών παραλλαγών των λαϊκών παραμυθιών στην ολότητά τους, αφ’ ενός διασώζοντας τες στη μνήμη και αφ’ ετέρου
παρέχοντας ένα ολοκληρωμένο συμπλήρωμα στον ελληνικό και κατ’ επέκταση στον διεθνή κατάλογο.
Το πρόγραμμα προσπαθεί να αναπληρώσει κατά το δυνατόν το κενό που έχει δημιουργήσει η
απώλεια των παραμυθάδων του παλιού καιρού και να αναδείξει τον άυλο θησαυρό, που φωλεύει
στον λόγο των ανθρώπων.

Σύντομο βιογραφικό ομιλήτριας:
Η Μαρία Ματθαίου γεννήθηκε στη Λευκωσία και κατάγεται από το Διόριος και τα Λιβερά Κερύνειας. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος και διδάκτωρ Φιλοσοφίας του ίδιου πανεπιστημίου με ειδίκευση στη Βυζαντινή Ιστορία. Έχει διεκπεραιώσει τις σπουδές της με υποτροφίες του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών, του Ιαπωνικού ιδρύματος Sasakawa- YoungLeadersFellowshipFoundγια την απόκτηση μεταπτυχιακού διπλώματος και του ευρωπαϊκού προγράμματος Ηράκλειτος για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής. 

Έχει διδάξει φροντιστηριακά μαθήματα στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει εργαστεί σε επιστημονικά προγράμματα του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών με θέμα τη Βυζαντινή Μικρά Ασία και σε προγράμματα του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέματα σχετικά με τη φορολογία και τη φοροαπαλλαγή την εποχή των Παλαιολόγων, την επιγραφική, τον στρατό και την οικονομία στη Μέση Βυζαντινή Περίοδο. 

Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, συλλογικούς τόμους και πρακτικά συνεδρίων στην Κύπρο και στο εξωτερικό με θέματα σχετικά με την οικονομία της Εποχής των Παλαιολόγων. Σε συνεργασία με την Αργυρώ Ξενοφώντος έχει δημοσιεύσει δύο τόμους στη σειρά «Τα παραμύθια της Κύπρου από το Λαογραφικό  Αρχείο του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών», ενώ δύο νέοι τόμοι βρίσκονται ο ένας υπό εκτύπωση και ο άλλος υπό έκδοση.  

Από το 2006 υπηρετεί ως εκπαιδευτικός λειτουργός στη δημόσια Μέση Εκπαίδευση. Από το 2015 υπηρετεί με απόσπαση στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών. 

Σύνοψη διάλεξης:
Στην παρούσα ηχητική ηχογράφηση θα γίνει προσπάθεια παρουσίασης της ανάπτυξης της γυναικείας εγγραμματοσύνης της Ελληνίδας της Κύπρου και κατά κύριο λόγο της δασκάλας/διδασκάλισσας. Eιδικότερα, η διάλεξη θα εστιάσει στη φιλανθρωπική, κοινωνική και φιλεκπαιδευτική δραστηριότητα των δασκάλων, κατά το πρώτο μισό της Βρετανικής παρουσίας στο νησί. Οι δασκάλες ήταν οι πρώτες εγγράμματες γυναίκες, οι οποίες βοήθησαν την Ελληνίδα της Κύπρου να εξέλθει από τον σκοταδισμό της αμάθειας και σιγά σιγά με το πέρασμα των χρόνων, να αποκτήσει ατομική, κοινωνική και πολιτική υπόσταση. Πέραν της εκπαιδευτικής τους προσφοράς, οι δασκάλες επεδείκνυαν εξίσου σημαντική φιλανθρωπική και κοινωνική δράση, καθοδηγώντας τις μαθήτριές τους, μέσα από τη διοργάνωση διάφορων φιλανθρωπικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και τη διεξαγωγή εράνων, με απώτερο στόχο να βοηθήσουν οικονομικά τόσο τους άπορους μαθητές και συμπολίτες τους όσο και τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, όταν οι περιστάσεις το απαιτούσαν.

Σύντομο Βιογραφικό:
Η δρ Ξένια Δ. Παπαδημητρίου κατάγεται από την Πέγεια της επαρχίας Πάφου και αποφοίτησε από το Λύκειο του Αγίου Νεοφύτου της εν λόγω επαρχίας. Σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, ενώ ακολούθως συνέχισε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Nottingham(UK) στις Πολιτικές Επιστήμες και στη Σύγχρονη Ιστορία. Το Μάιο του 2021, απέκτησε διδακτορικό τίτλο στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις σε συνεπίβλεψη με το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Το θέμα της διδακτορικής της διατριβής είχε τίτλο «Γυναικεία εκπαίδευση στην ελληνοκυπριακή κοινότητα κατά τη διάρκεια της βρετανικής κυριαρχίας στην Κύπρο (Εκπαιδευτήρια θηλέων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και η εκπαίδευση των διδασκαλισσών κατά την περίοδο 1903-1937)».  Για ένα εξάμηνο (Σεπτ. 2021-Φεβρ.2022), αποτέλεσε μέλος ΣΕΠ στο Τμήμα Ιστορίας, Πολιτικής και Διεθνών Σπουδών στο εξ αποστάσεως Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία του Πανεπιστήμιου Νεάπολις Πάφου. Συγκεκριμένα, δίδαξε το μάθημα με τίτλο «Η βρετανική κυριαρχία στα Επτάνησα και στην Κύπρο». Από το 2011-2019, εργαζόταν ως μόνιμη λειτουργός στο Τμήμα Τελωνείο (Αρχιτελωνείο/Υπουργείο Οικονομικών) και από το 2019 μέχρι σήμερα,  εργάζεται ως φιλόλογος σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης. Παράλληλα, συμμετείχε σε διάφορα ερευνητικά προγράμματα του Πανεπιστημίου Κύπρου. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στην Κύπρο κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας και ειδικότερα στην εκπαίδευση των γυναικών.

Παρόλο που ο διάσημος βρετανός ευπατρίδης και ποιητής Λόρδος Βύρων δεν έφτασε ποτέ στην Κύπρο, η συμβολή του στον εθνικό Αγώνα των Ελλήνων είναι πασίγνωστη. Γεννημένος στο Λονδίνο το 1788 από άγγλο πατέρα και σκωτσέζα μητέρα, έζησε τα περισσότερα από τα 10 πρώτα χρόνια της ζωής στη Σκωτία, μέχρι που να κληρονομήσει τον αριστοκρατικό τίτλο σε ηλικία 11 ετών. Γνώρισε την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα όταν αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ της Αγγλίας και ταξίδεψε από το 1809 μέχρι το 1811 στην Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα, την Αθήνα (όπου διέμεινε για αρκετούς μήνες), την Πελοπόννησο, μαζί με τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη της σημερινής Τουρκίας.
Από τις εμπειρίες αυτές εμπνέεται με την ιδέα της παλιγγενεσίας της αρχαίας δόξας. Το 1812,
κυκλοφορεί το ποίημά του, Το Προσκύνημα του Τσάιλδ Χάρολδ, και γίνεται αμέσως μπεστ-σέλλερ, όχι μόνο στην Αγγλία αλλά μεταφρασμένο σε όλες σχεδόν τις γλώσσες της Ευρώπης. ΄Ολος ο κόσμος μιλούσε για το «διάσημο» Λόρδο Βύρωνα – άρα, αφού το δεύτερο μέρος του ποιήματος αφιερώνεται στην Ελλάδα και τους σύγχρονους Έλληνες, μιλούσαν ακόμα και για το ελληνικό ζήτημα. 
Την άνοιξη του 1821, βρίσκεται ο Βύρωνας αυτοεξόριστος από την πατρίδα, στη Ραβέννα της Ιταλίας. Περνούν δύο χρόνια μέχρι που να το πάρει απόφαση: να κατεβεί στην επαναστατημένη Ελλάδα και να πάρει ενεργό μέρος στον Αγώνα. Ξαφνικά, από ρέμπελος, ρομαντικός, και ποιητής όπως ήταν μέχρι τώρα, μέσα σε 2-3 μήνες αλλάζει χαρακτήρα. Γίνεται επαναστάτης. Γίνεται άνθρωπος με πολιτική δράση. Ξεμπαρκάρει στην ελεύθερη Ελλάδα, στο Μεσολόγγι, σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο, Παραμονή Χριστουγέννων, το 1823. Από τότε δουλεύει ακατάπαυστα μαζί με τον πολιτικό ηγέτη Αλέξ. Μαυροκορδάτο ώστε να εξασφαλίσουν πόρους και να αναπτύξουν τις βασικές αρχές μιας οικονομικής πολιτικής για την Ελλάδα. Λειτουργεί ως μαγνήτης τ’ όνομα του Βύρωνα, ώστε να συσσωρευθούν χρήματα από το εξωτερικό. Όταν πέθανε, η πρώτη δόση του ποσού των 800,000 στερλινών που είχαν υποσχεθεί και που είχε συγκεντρωθεί από ιδιώτες συνδρομητές στο Λονδίνο, είχε ήδη σταλεί με προορισμό την Ελληνική κυβέρνηση. Και η πολιτική δραστηριότητα του Βύρωνα δεν τελειώνει με τον οικονομικό τομέα. Ουσιαστικό ρόλο θα παίξει κι η διπλωματία με στόχο
την αναγνώριση της ελεύθερης Ελλάδας εκ μέρους των ξένων δυνάμεων.

Όλα τελειώνουν τραγικά στις 7/19 Απριλίου 1824. Στο παραλήρημα του τελευταίου πυρετού, λίγο πριν πεθάνει, ο Βύρωνας ονειροπολεί τη συμπλήρωση της αποστολής του. Φαντάζεται πως ήδη θριάμβευσε η επανάσταση. Η Ελλάδα είναι ελεύθερη. Και ο ίδιος φτάνει στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ως πρώτος διπλωματικός απεσταλμένος της απελευθερωμένης Ελλάδας. Δεν έγιναν, φυσικά, έτσι τα πράγματα – αλλά μπορεί να πει κανείς ότι ο μέγας φιλέλληνας στα τελευταία του προέβλεπε την τελική έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης, που θα τη σφραγίσει το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, τις 3 Φεβρουαρίου 1830, με την πρώτη επίσημη αναγνώριση της «πλήρους ανεξαρτησίας» του νεοσύστατου κράτους: της Ελλάδας.

Πώς προέκυψε μια ιστορική έκθεση με διοράματα και φιγούρες PLAYMOBIL;
Oι επιμελήτριες του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου της Ελλάδος στο πλαίσιο του εορτασμού
των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, λαμβάνοντας υπόψη τον σύγχρονο ρόλο του μουσείου, το οποίο εκτός από επιστημονικό αποκτά εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα, αναζήτησαν πρωτότυπους τρόπους προσέγγισης του νεαρού κοινού.
Στόχος τους ήταν να φέρουν τα παιδιά στο Μουσείο και να μάθουν την ιστορία «σαν παιχνίδι».
Έτσι δημιουργήθηκε «Το ΄21 αλλιώς», το οποίο παρουσιάστηκε στο Εθνικό Ιστορικό
Μουσείο, από τον Οκτώβριο του 2019 έως τον Σεπτέμβριο του 2020, συνέχισε την πορεία της
στην ελληνική περιφέρεια και σήμερα φιλοξενείται από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας
Κύπρου.
Κεντρική ιδέα της έκθεσης αποτελεί η παρουσίαση του Αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία
με έναν ελκυστικό, ευφάνταστο, εύληπτο και ταυτόχρονα ιστορικά τεκμηριωμένο τρόπο. Τα
διοράματα κατασκεύασαν οι Άγγελος Γιακουμάτος (15), Βασιλική Φατή (8), Ντένης
Βαγγόπουλος (2) και Γιώργος Αγγελίδης (1) και τις μεμονωμένες φιγούρων των ιστορικών
προσώπων ανέλαβε ο Στέλιος Μυλωνάς. Την ιδέα, τον μουσειογραφικό σχεδιασμό και την
επιμέλεια της έκθεσης είχαν οι επιμελήτριες του ΕΙΜ Νατάσα Καστρίτη, Ρεγγίνα
Κατσιμαρδου και Παναγιώτα Παναρίτη.
Με σεβασμό στην αποστολή ενός Μουσείου που μετρά σχεδόν ενάμιση αιώνα ζωής, σε ένα
πολύχρωμο σκηνικό, επιχείρησαν την «αναπαράσταση» μιας πολύ σημαντικής ιστορικής
περιόδου, με στόχο κυρίως την ψυχαγωγία των μικρών επισκεπτών. Στην έκθεση
παρουσιάζονται τα γεγονότα της Επανάστασης του 1821 και τα πρόσωπα που έλαβαν μέρος ή επηρέασαν τις εξελίξεις, καθώς και ένα ιστορικό εικονογραφημένο χρονολόγιο.

«Το ΄21 αλλιώς» είναι η πρώτη έκθεση διοραμάτων PLAYMOBIL, η οποία παρουσιάζεται σε
ένα ελληνικό μουσείο και η πρώτη θεματικά προσανατολισμένη στην Επανάσταση του 1821.
Επίσης είναι η πρώτη έκθεση στη μακρόχρονη ιστορία του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, η
οποία απευθύνεται κυρίως σε παιδιά. Σήμερα, 3 σχεδόν χρόνια αφότου άνοιξε τις πόρτες της
για το κοινό, τις οποίες δεν έκλεισε ποτέ, έχουμε την τιμή να την παρουσιάζουμε στην Κύπρο,
χάρη στην πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τράπεζας Κύπρου.

Έχει λεχθεί κατ’ επανάληψη πως το κυπριακό βασίλειο των Λουζινιανών είχε πολυεθνικό και
πολυπολιτισμικό χαρακτήρα. Αυτό το γνώρισμα εκδηλώνεται πρωτίστως, ωστόσο, στην
περίπτωση των βουργεσίων, κοινωνική ομάδα αποτελούμενη κυρίως από έμπορους,
νομικούς, γραφείς και τεχνίτες. Οι ευγενείς ήταν ως επί το πλείστο Φράγκοι στην καταγωγή,
και οι δουλοπάροικοι Έλληνες. Σε αντίθεση με τα παραπάνω κοινωνικά στρώματα η τάξη των
βουργεσίων ενσωμάτωνε Φράγκους, Έλληνες, Αρμένιους και Σύριους. Ως εκ τούτου
αποτέλεσε το κατ’ εξοχή παράδειγμα της επικρατούσης και διαχρονικής πολυπολιτισμικότητας
που χαρακτήριζε το μεσαιωνικό βασίλειο της Κύπρου. Αυτή την πολυπολιτισμικότητα,
εξάλλου, η τάξη των βουργεσίων την ενσωμάτωνε και την ενσάρκωνε στα ίδια τα μέλη της, ένα
θρησκευτικά και εθνικά ετερόκλητο σύνολο το οποίο διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε καθ’ όλη τη
διάρκεια της ιστορίας του κυπριακού μεσαιωνικού βασιλείου και συνέχισε να διαδραματίζει
ενεργό ρόλο στα κυπριακά δρώμενα κατά την ενετική εποχή.

Η παρουσίαση αυτή ασχολείται με ένα ευρέως γνωστό, εμβληματικό, αλλά και ταυτόχρονα παραμελημένο  κτήριο στη νεκρή ζώνη στη Λευκωσία: το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας. Πρόκειται για ένα κτήριο που, από την ανέγερση του το 1949, μέχρι και σήμερα έχει συνδέσει άρρηκτα το όνομα του με τη σύγχρονη, ταραχώδη ιστορία της Κύπρου. Δεν αποτελεί απλώς ένα πολυτελές ξενοδοχείο, αλλά ένα χώρο ο οποίος αντανακλά τις περισσότερες από τις πιο σημαντικές στιγμές της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Κύπρου, από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, αλλά ταυτόχρονα και ένα χώρο που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και ανάδειξη μιας κοσμοπολίτικής και πολυπολιτισμικής Κύπρου.  Η παρουσίαση θα αναφερθεί και στην έκθεση Λήδρα Πάλας: Χορεύοντας σε μια γραμμή η οποία παρουσιάστηκε πρόσφατα στο Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας.

Στα τέλη του 19ου αιώνα η Κύπρος ήταν φτωχή σε πόρους και φτωχή από αιώνες σκληρής
φορολογίας υπό την οθωμανική κυριαρχία. Επομένως, πολλοί ακτήμονες Κύπριοι αναγκάστηκαν να εργαστούν ως εργάτες στα ορυχεία χαλκού και αμιάντου, κάτω από πολύ σκληρές και επικίνδυνες συνθήκες. Οι κακές συνθήκες εργασίας και τα συχνά ατυχήματα στα κυπριακά ορυχεία οδήγησαν στο να ξεκινήσει ο διάλογος για την εισαγωγή αποτελεσματικής εργατικής νομοθεσίας στην Κύπρο. Εμπόδια στην προσπάθεια για εκσυγχρονισμό του βιομηχανικού, πολιτικού και νομικού συστήματος της χώρας ήταν η απροθυμία και έλλειψη ενδιαφέροντος της αποικιακής κυβέρνησης για τα δικαιώματα και την ασφάλεια των εργατών αλλά και ο πολιτικός διχασμός ανάμεσα στις τάξεις των Κυπρίων εργατών και συνδικαλιστών.
Οι πρώτοι νόμοι για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία δημοσιεύτηκαν από την
αποικιοκρατική κυβέρνηση. Εντούτοις δεν παρείχαν ουσιαστική προστασία στους εργαζόμενους καθώς, μεταξύ άλλων, τα θύματα ατυχημάτων έπρεπε να προσκομίσουν πειστήρια που να αποδεικνύουν ότι δεν είχαν προκαλέσει οι ίδιοι το ατύχημα.
Η ιστορία των κυπριακών μεταλλείων είναι ένα τραγικό κεφάλαιο στην ιστορία της
επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας στο νησί. Ένας σημαντικός αριθμός Κυπρίων εργατών σε μεταλλεία και λατομεία προσβλήθηκε από σοβαρές αναπνευστικές ασθένειες, οι οποίες δεν ήταν ευρέως γνωστές στην Κύπρο παρά μόνο πολύ αργότερα.

Στις δεκαετίες του ‘80 και ‘90 εκδόθηκαν νέοι νόμοι και κανονισμοί για την Υγεία και την
Ασφάλεια στον χώρο εργασίας. Σήμερα, η νομοθεσία της Κύπρου για την Υγεία και την Ασφάλεια εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς της οικονομίας και είναι πλήρως εναρμονισμένη με την αντίστοιχη ευρωπαϊκή νομοθεσία για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία. Επιπλέον, η εθνική νομοθεσία καλύπτει θέματα που δεν ρυθμίζονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Από την εποχή της εξημέρωσής τους, στα Νεολιθικά χρόνια, τα μεγάλα
βοοειδή διαδραμάτισαν εξέχοντα ρόλο στις ανθρώπινες κοινωνίες, με τεράστιο
αντίκτυπο στην οικονομία, τις γεωργικές δραστηριότητες, τις διατροφικές συνήθειες, τις
χερσαίες μεταφορές, τα κοινωνικά δίκτυα και τον πολιτισμό. Εξαιτίας του
εντυπωσιακού τους μεγέθους, της μυϊκής τους δύναμης και των πολλαπλών ιδιοτήτων
τους, η αγελάδα και το βόδι λειτούργησαν ως διαχρονικά σύμβολα αλλά και ως
αντικείμενα λατρείας για πολλούς αρχαίους αλλά και σύγχρονους πολιτισμούς. Το νησί
της Κύπρου αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον γεωγραφικό και πολιτισμικό πλαίσιο
για να μελετήσει κανείς τις αλληλεπιδράσεις ανθρώπου και βοδιού από τα προϊστορικά
χρόνια μέχρι και το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Αρχαιολογικά ευρήματα, κυρίως οστά
ζώων καθώς επίσης και πήλινα ειδώλια, φανερώνουν πώς η σχέση μεταξύ ανθρώπου και
βοδιού ξεκινά πολύ νωρίς στο νησί μας και ακολουθεί μια άκρως ενδιαφέρουσα πορεία.
Ιστορικές πηγές μαρτυρούν πώς πριν από την εκβιομηχανοποίηση της γεωργίας το βόδι
χρησιμοποιείτο αυστηρά για τις χερσαίες μεταφορές και για τις γεωργικές
δραστηριότητες ενώ η κατανάλωση βόειου κρέατος εθεωρείτο πράξη ιεροσυλίας. Ποιά
ήταν όμως η σχέση των προϊστορικών κατοίκων του νησιού με αυτό το μεγάλο και
πολυλειτουργικό ζώο και πώς εξελίχθηκε ανά τους αιώνες; Πότε φθάνουν οι πρώτες
αγελάδες στο νησί μας και πώς μεταφέρονται από τις γειτονικές στεριές; Για ποιό λόγο
εξαφανίζονται κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου και πώς η επανεμφάνισή
τους, στην αυγή της Εποχής του Χαλκού, συνδέεται με ένα νέο τρόπο ζωής και
κοινωνικής οργάνωσης; Ποιός ήταν ο ρόλος τους στην οικονομική ζωή του τόπου και
ποιά η θέση τους στις τελετουργικές δραστηριότητες; Ποιά υποείδη αγελάδας
συνυπήρχαν στο νησί κατά την αρχαιότητα και πώς οι διασταυρώσεις μεταξύ
διαφορετικών υποειδών μπορούν να μας πληροφορήσουν για τα δίκτυα ανταλλαγών
προϊόντων και έμψυχων όντων στην αρχαιότητα; Τι γνωρίζουμε για την εγχώρια φυλή
αγελάδας και γιατί είναι τόσο σημαντικό να συμβάλουμε με κάθε τρόπο στη διατήρησή
της; Σε αυτό το επεισόδιο του Μίλα μου Ιστορικά θα προσπαθήσουμε να
εξερευνήσουμε τα ερωτήματα αυτά, βασιζόμενοι κυρίως σε πληροφορίες που μας
προσέφερε τα τελευταία χρόνια ο νεοσύστατος κλάδος της Ζωοαρχαιολογίας, της
μελέτης δηλαδή ζωικών οστών από αρχαιολογικές θέσεις καθώς επίσης και στην
εικονογραφία, τις γραπτές πηγές και την Παλαιογενετική έρευνα.

Η εν λόγω ηχητική ηχογράφηση προσφέρει μια σκιαγράφηση του πεδίου της
τέχνης στην Κύπρο από το 1974, ημερομηνία κατά την οποία το νησί, μετά από την
τουρκική στρατιωτική επέμβαση, αναγκάστηκε να διαχωριστεί. Η διάλεξη αποτελεί
μέρος ερευνητικής μελέτης με τίτλο « Η τέχνη στην Κύπρο από το 1974-2014, Από το
διαιρεμένο χώρο, στο συμβολικό τόπο», η οποία εκπονήθηκε το Φεβρουάριο του
2015 στο Παρίσι. Αντικείμενα της συγκεκριμένης έρευνας είναι η έννοια του χώρου,
της μνήμης και της ιστορίας έτσι όπως εκδηλώνονται μέσα από τα έργα τέχνης. Το
βασικό ερευνητικό ερώτημα, το οποίο προέκυψε μέσα από την έρευνα των έργων
που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο αυτή, ήταν το εξής: ποια είναι – μέσα από
μια εικαστική, εννοιολογική, αισθητική, κοινωνιολογική ματιά - η σχέση και η
αλληλεπίδραση μεταξύ της καλλιτεχνικής δημιουργίας της συγκεκριμένης περιόδου
και του διαιρεμένου χώρου; Οι εν λόγω καλλιτεχνικές δημιουργίες πραγματεύονται
την ιδιαιτερότητα αυτού του χώρου που εδώ, αποτελεί συχνά, το σημείο έναρξης της
δημιουργίας του έργου : οι μνήμες του χαμένου τόπου που βρίσκεται στην άλλη μεριά
της γραμμής, η εμπειρία του χώρου στο παρόν και η – κυριολεκτική και
μεταφορική –  οικειοποίηση της Νεκρής ζώνης. Τα έργα γίνονται τεκμήρια της
νοσταλγίας, άλλοτε μοιάζουν σαν επαναπροσδιορισμένες χαρτογραφήσεις ενώ
άλλοτε δημιουργούν δυνητικά πεδία πραγμάτωσης. Κάθε έργο διαπερνά, τρόπον
τινά – καλλιτεχνικά, αισθητικά και ποιητικά – το σύνορο. Ο διαιρεμένος χώρος έτσι,
δύναται να γίνει «κατοικήσιμος».

Φέτος συμπληρώνονται 450 χρόνια από την ολοκληρωτική κατάληψη της Κύπρου
στην εξουσία των Οθωμανών, μετά την παράδοση τον Αύγουστο του 1571 της
Αμμοχώστου στους εχθρούς, οι οποίοι ως γνωστό είχαν παραβεί τους όρους. Δύο
μήνες μετά, οι συνασπισμένες χριστιανικές δυνάμεις είχαν δώσει τη δική τους
απάντηση στους Οθωμανούς για τη μεγάλη απώλεια της Κύπρου. Στις 7 Οκτωβρίου
του 1571 οι ενωμένες χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης (Sacra Liga) είχαν
αντιμετωπίσει τον οθωμανικό στόλο στον Κορινθιακό κόλπο, κοντά στις Εχινάδες
Νήσους, γνωστές στις δυτικές πηγές ως Curzolari. Ήταν χαράματα της 7 ης Οκτωβρίου
1571 και, εκεί, είχε ηττηθεί ο εχθρός με εντυπωσιακή για τους χριστιανούς επιτυχία. Ο
Γάλλος ναύαρχος Jurien Gravière είχε γράψει για τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου
(Lepanto) ότι υπήρξε η τρίτη, έως τότε, μεγαλύτερη ναυμαχία στον κόσμο, μετά τη
ναυμαχία της Σαλαμίνος και τη ναυμαχία στο Άκτιο. Η σύγκρουση μεταξύ του Ισλάμ και
του Χριστιανισμού υπήρξε αδυσώπητη και ανελέητη. Σημαντική υπήρξε η συμβολή
των ισπανικών στρατιωτικών σωμάτων, αλλά και η συμβολή των άρτια εξοπλισμένων
βενετικών γαλερών με τα εμπειροπόλεμα πληρώματα. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα,
όπως αναφέρουν οι πηγές, μέσα σε πέντε περίπου ώρες, ο αγώνας είχε κριθεί υπέρ
του Ιερού Συνασπισμού. Στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου πολέμησαν ως επί το πλείστον
Έλληνες, αλλά και μέλη κυπριακών οικογενειών όπως των Συγκλητικών, των
Παλαιολόγων, των Μπενεντέττη κ.ά.
Αξίζει να υπομνησθεί ότι αρχιναύαρχος του βενετικού στόλου και θριαμβευτής της
Ναυμαχίας της Ναυπάκτου και στη συνέχεια δόγης ήταν ο Σεβαστιανός Venier. Η
σημαντική υπηρεσία του Venier στην Κύπρο ως γενικού προνοητή και συνδίκου, κατά
τη χρονική περίοδο 1557-1558, μέχρι πρόσφατα εξακολουθούσε να είναι άγνωστη.
Σημειώνουμε απλώς ότι, μεταξύ των αξιομνημόνευτων έργων που είχε επιτελέσει κατά
τη διάρκεια της θητείας του στη μεγαλόνησο ήταν και η πρωτοβουλία για επισκευή του
του ναού του Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα.
Η Κύπρος, για την υπεράσπιση της οποίας είχαν συνασπισθεί ανεπιτυχώς οι
χριστιανικές δυνάμεις, δυστυχώς, πέρασε ολοκληρωτικά στην εξουσία των
Οθωμανών. Ο ισπανοβενετικός στόλος κινήθηκε προς την ανατολική Μεσόγειο με
μεγάλη καθυστέρηση και έτσι ποτέ δεν έφθασε στην Κύπρο. Οι υπερασπιστές της

Αμμοχώστου μετά από μια πολύμηνη και ανελέητη πολιορκία αναγκάστηκαν, τέλος,
να παραδώσουν την πόλη μετά από διαπραγματεύσεις με τους Οθωμανούς, με τα
γνωστά τραγικά επεισόδια που επακολούθησαν. Ο θρίαμβος των χριστιανικών
δυνάμεων στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου υπήρξε ισχυρότατο πλήγμα στον εχθρό, για
την απώλεια της χριστιανικής Κύπρου. Η σημασία της γεωγραφικής θέσης της Κύπρου
διαφαίνεται και στα όσα θρυλείται ότι αντέταξε ο σουλτάνος στον Βενετό βάιλο, στην
Κωνσταντινούπολη, μετά τη νίκη του Ιερού Συνασπισμού στη Ναυμαχία της
Ναυπάκτου. «Με την καταστροφή του στόλου μας στη Ναύπακτο», φέρεται να είπε ο
σουλτάνος, «δεν καταφέρατε παρά να μας ξεριζώσετε μία μόνο τρίχα από τα γένια μας
ενώ εμείς, κατακτώντας την Κύπρο, σας αφαιρέσαμε ένα βραχίονα».

Η εν λόγω ηχητική ηχογράφηση μελετά την ίδρυση της Ανεξάρτητης Δικοινοτικής Κυπριακής Δημοκρατίας μέσα από τις σελίδες τριών τοπικών εφημερίδων. Με αφετηρία τα άρθρα της Ελληνοκυπριακής εφημερίδας Ελευθερία, της Τουρκοκυπριακής Halkın Sesi, και της Αγγλόφωνης Cyprus Mail θα προσπαθήσουμε να ιχνηλατήσουμε τη διαδικασία από-αποικιοποίησης της Κύπρου. Σε αυτό το πλαίσιο θα συζητήσουμε τα όνειρα, τις ελπίδες, τις διαψεύσεις και τους συμβιβασμούς των δυο κοινοτήτων του νησιού. 

Σύντομο βιογραφικό των ομιλητών: 

Δρ Νικόλαος Στέλγιας: Πολιτικός Επιστήμων, Ιστορικός, Συγγραφέας. Ο Δρ Στέλγιας ειδικεύεται στη μελέτη της Τουρκικής και Τουρκοκυπριακής ιστορίας του 20ού αιώνα και στην αρχειακή έρευνα κυπριακών εφημερίδων. Τίτλοι βιβλίων του είναι, Ο Θάνατος του Ανεπιθύμητου Βρέφους: Το Εγχείρημα της Συνεταιρικής Δημοκρατίας στα Πρωτοσέλιδα του Τουρκοκυπριακού Τύπου, 1960-1963 και The Ailing Turkish Democracy - The transformation and perpetuation of a hybrid majoritarian system. Ο Δρ Στέλγιας εργάζεται ως ανταποκριτής στην εφημερίδα Καθημερινή Κύπρου και ως συνεργάτης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.

Δρ Μαγδαληνή Αντρέου: Ιστορικός-Ερευνήτρια. Η Δρ Αντρέου ειδικεύεται στη μελέτη αρχειακών πηγών της Κυπριακής ιστορίας κατά την πρώτη περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας (τέλη 19ου-αρχές 20ου αιώνα). Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στη μελέτη της κυπριακής ιστορίας, κοινωνίας, οικονομίας, και πολιτικής. Η πιο πρόσφατη έρευνα της μελετά τη δράση των Κυπρίων γυναικών στην οικονομία. Η Δρ Αντρέου είναι Επιστημονικός Συνεργάτης του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τράπεζας Κύπρου.

Η Ελληνική Επανάσταση αποτελεί ορόσημο στην ιστορική πορεία του Νεότερου Ελληνισμού. Οι αγώνες των επαναστατημένων Ελλήνων, για τερματισμό της ξένης κυριαρχίας και δημιουργία αυτόνομης πολιτείας, οδήγησαν το 1830 στην επίσημη ανακήρυξη του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Η Ελληνική Επανάσταση επηρέασε άμεσα και την ίδια την Κύπρο, με τον αντίκτυπο των γεγονότων να εκτείνεται τόσο μακριά στον ιστορικό χρόνο, ώστε η επίδρασή τους να είναι ιδιαίτερα εμφανής ακόμη και στην περίοδο του Αγώνα της ΕΟΚΑ (κατά την τετραετία 1955-1959) όταν το κυπριακό ενωτικό κίνημα κορυφώθηκε, καταβάλλοντας τη δική του επαναστατική προσπάθεια για κατάκτηση της ελευθερίας και επίτευξη της Ένωσης.

Σκοπός της διάλεξης είναι η ανάδειξη της πρόσληψης, της επιβίωσης και γενικά της επιρροής που άσκησε η Ελληνική Επανάσταση στον επαναστατημένο κυπριακό ελληνισμό στο β’ μισό της δεκαετίας του 1950.  Όπως θα επισημανθεί σχετικά, η ΕΟΚΑ εντόπισε στον Αγώνα του 1821 αναφορές για να εμβολιάσει το επιχειρησιακό της πρότυπο και τις πρακτικές μύησης μελών. Επίσης, για να αναδείξει την εθνική ταυτότητα των Ελλήνων Κυπρίων, να κερδίσει τη συμπάθειά τους, να τονώσει το εθνικό τους φρόνημα και μέσω της παρουσίασης προτύπων αγωνιστικότητας και αυτοθυσίας να εμφυσήσει ή να ενισχύσει το αίσθημα ανυπακοής προς τις αποφάσεις του βρετανικού αποικιακού καθεστώτος. Ταυτόχρονα, η Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ και – γενικότερα –  τον αγωνιζόμενο κυπριακό ελληνισμό. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίστηκε ποικιλόμορφα τόσο στη λαϊκή καλλιτεχνική παραγωγή όσο και στην επιστολογραφία ηρώων που έπεσαν μαχόμενοι στις τάξεις της οργάνωσης.

Η διάλεξη βασίζεται σε τεκμήρια από τη συλλογή του Μουσείου Αγώνος, σε δημοσιευμένο υλικό από την πνευματική παραγωγή μελών ή υποστηρικτών της ΕΟΚΑ, σε έντυπο υλικό με το οποίο η επαναστατική οργάνωση προωθούσε το δημόσιο λόγο της (προκηρύξεις και περιοδικές εκδόσεις), σε δημοσιευμένες επιστολές ηρώων του κυπριακού επαναστατικού κινήματος, στον ελληνικό τύπο της εποχής και σε αρχειακό υλικό από το Κρατικό Αρχείο Κύπρου.

Σύντομο βιογραφικό του ομιλητή: 

Ο Ανδρέας Κάρυος σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Ευρωπαϊκή Ιστορία του 20ού αιώνα στο Queen Mary, University of London. ΕίναιΔιδάκτωρ Ιστορίας του School of Advanced Study, University of London.

Επιστημονικές μελέτες του για την Κυπριακή Ιστορία του 20ού αιώνα έχουν δημοσιευθεί στην Κύπρο και το εξωτερικό. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στις πολιτικές και στρατιωτικές πτυχές της Ελληνικής και της ιδιαίτερης Κυπριακής Ιστορίας του 19ου και του 20ού αιώνα, με έμφαση στην περίοδο του Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959.

Έχει διδάξει διάφορα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά αντικείμενα σε κρατικά και ιδιωτικά πανεπιστήμια, μεταξύ αυτών και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία, Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, Σύγχρονη Κυπριακή Ιστορία, Σύγχρονη Τουρκική Ιστορία, Ιστορία της Στρατηγικής και Στρατιωτικής Σκέψης και Ιστορία των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων.

Είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μουσείου Αγώνος και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Κυπριακής Εταιρίας Ιστορικών Σπουδών. Ως μέλος της Κυπριακής Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας έχει εκπροσωπήσει την Κυπριακή Δημοκρατία σε παγκόσμια συνέδρια Στρατιωτικής Ιστορίας. Τέλος, έχει εκλεγεί ομόφωνα μέλος της Βιβλιογραφικής Επιτροπής της Διεθνούς Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας.

Οι πρώτοι κάτοικοι της Κύπρου έφτασαν στο νησί πριν 10,000 χρόνια και έκτισαν το πρώτο, γνωστό σε εμάς, νεολιθικό χωριό. Αυτό βρίσκεται κοντά στο σημερινό χωριό Άγιος Τύχωνας στην επαρχία Λεμεσού στην τοποθεσία Κλήμωνας. Οι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν κοντά σε ένα χείμαρρο και σε εύφορα εδάφη εξαιτίας της δράσης του ποταμού. Τα κτίσματα του Κλήμωνα, τόσο οικιστικής χρήσης όσο και κοινοτικής σημασίας, ήταν κτισμένα αποκλειστικά από ωμό πηλό. Η γεωαρχαιολογία με τη χρήση της μικρομορφολογίας του εδάφους και τη μελέτη του κτιστού ωμού πηλού μέσω του μικροσκοπίου, μας επέτρεψε να κατανοήσουμε και να καταγράψουμε τα διάφορα στάδια του κτισίματος: από τη συλλογή της πρώτης ύλης, την προετοιμασία του πηλού και τέλος τη μέθοδο κτισίματος των τοίχων, αλλά και των δαπέδων. Μέσα από τη μελέτη της δόμησης με ωμό πηλό μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για την κοινωνική οργάνωση αυτής της πρώτης νεολιθικής κοινωνίας.

Σύντομο βιογραφικό της ομιλήτριας: 

Η Δρ Παντελίτσα Μυλωνά είναι η βασική ερευνήτρια του μεταδιδακτορικού προγράμματος GeoArchX στην Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Σπούδασε  Αρχαιολογία στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού και διδακτορικού τίτλου στη γεωαρχαιολογία από το Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας (Muséum National d’Histoire Naturelle) στο Παρίσι. Η έρευνα της επικεντρώνεται στη γεωαρχαιολογική προσέγγιση πολλαπλής κλίμακας, δηλαδή από τον περιβάλλοντα χώρο μιας αρχαιολογικής θέσης μέχρι τη μικροσκοπική κλίμακα εντός της θέσης σε ημίξηρα περιβάλλοντα της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής. Στα πλαίσια της έρευνάς της, μελετά φυσικές και ανθρωπογενείς αποθέσεις για την ανασύσταση του περιβάλλοντος και της τοπογραφίας - πριν και κατά τη διάρκεια της κατοίκησης μιας θέσης. Στη συνέχεια, η έρευνα επικεντρώνεται στην ανασύσταση του κύκλου ζωής των χώρων μέσα από τη μικρομορφολογική μελέτη των αρχαιολογικών στρωμάτων και της αρχιτεκτονικής από ωμό πηλό. Συνεργάζεται με διεθνείς ομάδες, ως γεωαρχαιολόγος σε ανασκαφές, σε Κύπρο, Γαλλία, Ελλάδα και Ιρακινό Κουρδιστάν. 

Στόχος της μελέτης αυτής είναι να καταδείξει τη διαδικασία της πρόσληψης της Κύπρου ως βρετανικής αποικίας από το 1878 έως το 1924, μέσω ταξιδιωτικών κειμένων γραμμένων από συζύγους διπλωματών ή υπάλληλων της βρετανικής κρατικής μηχανής, αποσπασμένων στην Κύπρο που ακολούθησαν τους συζύγους τους, σε όλες τις κυβερνητικές τους θέσεις. Έμφαση δίνεται στο κατά πόσον και με ποιον τρόπο τα περιηγητικά κείμενα που μας κληροδότησαν αντανακλούν τη Βρετανική αποικιοκρατική ρητορική. Οι Βρετανίδες περιηγήτριες αποτύπωσαν την Κύπρο ως κήπο που είχε ανατεθεί στη φροντίδα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Στα εν λόγω ταξιδιωτικά κείμενα, αυτή η εικόνα του κήπου έλαβε διάφορες μορφές, ανάλογα με την οπτική γωνία κάθε συγγραφέα και τις συγκεκριμένες προθέσεις τους. Η έρευνα αυτή εμπίπτει στο πλαίσιο του προγράμματος Νησίδες Αριστείας Re-inventing age-old Travelling Paths of the Levant in the Digital Era: the example of Cyprus (ReTraPath). Το Έργο EXCELLENCE/0918/0190 με Ανάδοχο Φορέα το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και την Κυπριακή Δημοκρατία μέσω του Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας»).

Σύντομο βιογραφικό της ομιλητριών: 

Η Δρ Μαργαρίτα Ιωάννου είναι Μεταδιδακτορική Συνεργάτιδα (Νησίδες Αριστείας, Ορίζοντας 2020) στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο: Re-inventing age-old Travelling Paths of the Levant in the Digital Era: the example of Cyprus (ReTraPath). Τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στην έρευνα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού με έμφαση στο νεοελληνικό Διαφωτισμό και στην κυπριακή ιστορία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1571-1878), καθώς και στη μελέτη της ταξιδιωτικής γραμματείας (από τις απαρχές της μέχρι και σήμερα). Έχει δημοσιεύσει πολλές μελέτες για ζητήματα που αφορούν τη νεοελληνική λογοτεχνία (18ος-19ος αι.), την έκδοση κειμένων, την ιστορία του βιβλίου και της τυπογραφίας, την ιστορία των ιδεών και την πολιτισμική ιστορία, αλλά την πνευματική ιστορία της Κύπρου (β΄ μισό του 17ου αιώνα α΄ μισό 19ου αιώνα). Άρθρα και μελέτες της έχουν φιλοξενηθεί στον Κονδυλοφόρο, στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, στην Επετηρίδα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, στην Επετηρίδα της Κυπριακής Εταιρείας Ιστορικών Σπουδών, στην Επετηρίδα του Κέντρου Μελετών της ιεράς Μονής Κύκκου, στις Κυπριακαί Σπουδαί κ.α. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Frederick (Λευκωσία).

Η Δρ Κατερίνα Γκότση είναι Μεταδιδακτορική Συνεργάτιδα (Νησίδες Αριστείας, Ορίζοντας 2020) στο Κέντρο Επιστημονικού Διαλόγου και Έρευνας στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο: Re-inventing age-old Travelling Paths of the Levant in the Digital Era: the example of Cyprus (ReTraPath). επίσης, είναι Επίτιμη Επιστημονική συνεργάτης στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του University College London. Έχει σπουδάσει Αγγλική Φιλολογία (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Θεατρικές Σπουδές (Πανεπιστήμιο Αθηνών) και Συγκριτική Λογοτεχνία (University of Edinburgh, University College London). Αυτή τη στιγμή ολοκληρώνει ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα στον Ψηφιακό Πολιτισμό στο Πανεπιστήμιο Πειραιά. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν την πρόσληψη της αρχαίας τραγωδίας στο σύγχρονο κόσμο, τη μελέτη της ταξιδιωτικής γραμματείας, καθώς και την αξιοποίηση των ψηφιακών εφαρμογών στον πολιτισμό και την εκπαίδευση. Έχει δημοσιεύσει επιστημονικά άρθρα σε αγγλόφωνα και ελληνόφωνα επιστημονικά περιοδικά, ενώ, σειρά ακαδημαϊκών συνεντεύξεων από Ιρλανδούς σκηνοθέτες, ηθοποιούς και θεατρικούς συγγραφείς φιλοξενούνται στην ιστοσελίδα του Archives of Performances of Greek and Roman Drama του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.  

Η δεύτερη πανδημία της πανώλης, ο γνωστός Μαύρος Θάνατος ξέσπασε και στο μεσαιωνικό βασίλειο της Κύπρου το 1347 και επέστρεψε σε ακόμη 8 κύματα έως το 1470-71. Στο podcast αυτό, ο Διονύσης Σταθακόπουλος εξετάζει την χρονολογική και γεωγραφική πορεία της νόσου, την πρόσληψή της αλλά και τις κοινωνικές αντιδράσεις σε αυτήν από τους μεσαιωνικούς πληθυσμούς της Κύπρου.

Σύντομο βιογραφικό του ομιλητή: 

Ο Διονύσης Σταθακόπουλος σπούδασε στα πανεπιστήμια Μünster, Βιέννης και Birmingham και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, στο Central European University της Βουδαπέστης και στο King’s College του Λονδίνου. Είναι επίκουρος καθηγητής βυζαντινής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Έχει δημοσιεύσει μια σειρά βιβλίων με τελευταίο τη Μικρή Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που έχει ήδη μεταφραστεί στα ελληνικά, τα εσθονικά, τα τουρκικά, τα κινέζικα και τα κορεάτικα. Ένα από τα βασικά του ερευνητικά ενδιαφέροντα είναι η μελέτη της πανώλης στο Βυζάντιο και το μεσαιωνικό κόσμο.