βιβλίο

‘Oλα ξεκίνησαν από τον Χόρχε Λούις Μπόρχες, από τα δοκίμια και τα πεζά του Aργεντινού συγγραφέα, που ο Παναγιώτης Μελίδης διάβασε στο παιδικό του δωμάτιο στη Βέροια. Τον ακούω και ανακαλύπτω έναν εντελώς ιδιοσυγκρασιακό αναγνώστη που διαβάζει «απρόοπτα» βιβλία και τα αναλύει μέσα από μια εντελώς δική του οπτική. Πίσω από την μουσική του υπάρχουν βιβλία, όπως το μυθιστόρημα του Ζορζ Περέκ «Ζωή, οδηγίες χρήσεως». Του αρέσει να διαβάζει ενώ περπατάει. Περπατώντας διάβασε τον «Οδυσσέα» του Τζόυς αλλά και «Το ουράνιο τόξοτης βαρύτητας» του Τόμας Πίντσον και το «Infinite Jest» του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας. Από τους Έλληνες συγγραφείς, διαβάζει Σκαρίμπα, Μάτεσι αλλά και τον Αριστείδη Αντωνά και τον Ευθύμη Φιλίππου. Λατρεύει το έργο του Ρόμπερτ Μπολάνιο αλλά και του Ρεμόν Κενό. Και είναι εντελώς εξαρτημένος από τα βιβλία του Ζέμπαλντ.

Μέντοράς της ήταν ο αξιωματικός πατέρας της. Τα πρώτα βιβλία τα αγόρασε όταν ήταν στην 6η Δημοτικού, στο βιβλιοχαρτωλείο «Χαρμπής» της Θεσσαλονίκης. Αγάπησε πολύ τους κλασικούς αλλά και τους αφροαμερικανούς, όπως την Τόνι Μόρρισον και τον Πέρσιβαλ Έβερετ. Αγάπησε τον Μίσιμα αλλά και τον Τζόν Στάιμπεκ. Διάβασε νωρίς την Βιρτζίνια Γούλφ και τα «Αποσπάσματα ερωτικού λόγου» του Ρολαν Μπαρτ την έφεραν κοντά σ' έναν άνθρωπο.  Της αρέσει η Ούρσουλα Φώσκολου και η Μελίσσα Στοίλη, αλλά η απογοήτευση ως αναγνώστριας έρχεται κυρίως από Ελληνες συγγραφείς. Θα καλούσε σε γεύμα τους τέσσερις του «Μυθιστορήματος των τεσσάρων», Βενέζη, Μυριβήλη, Καραγάτση, Τερζάκη και τον...συντονιστή τους Γιάννη Μαρή. Μετά από μια περίοδο αποχής από την ανάγνωση λόγω long covid, τα αστυνομικά την ξαναβάζουν τώρα στον κόσμο των βιβλίων.

M​εγάλωσε στη Γαλλία αλλά έμαθε ελληνικά διαβάζοντας την ελληνική έκδοση του «Αστερίξ». Το πρώτο βιβλίο ελληνικής λογοτεχνίας που διάβασε ήταν «Το αμάρτημα της μητρός μου». Το διάβασε στα δώδεκά του, καθ' υπόδειξιν της μητέρας του. 

Ο πρώτος συγγραφέας που του έρχεται στο νού είναι ο Χόρχε Σεμπρούν και το βιβλίο του «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ». Ταυτίζεται κάπως μαζί του, λόγω της διπλής ταυτότητας. Ο Σεμπρούν ισπανογάλλος. Αυτός, ελληνογάλλος. Διαβάζει πολύ. Από Εμανουέλ Καρέρ και Γιούκιο Μίσιμα μέχρι Χωμενίδη και Αλέξη Πανσέληνο. Διαβάζει Μπρετόν αλλά και Ουελμπέκ. Η λογοτεχνία του Ουελμπέκ του δείχνει την ευρωπαϊκή κατάσταση, την μοναξιά, της κρίση της ανδρικής ταυτότητας.

Είναι κοινωνιολόγος και χρησιμοποιεί την λογοτεχνία ως εμπειρικό υλικό. Διαβάζει και Σιμενόν. Θεωρεί ότι είναι ένας συγγραφέας που δεν ντρέπεται για το ανθρώπινο είδος. Βραβευμένος για το βιβλίο του «Οι περιπέτειες της μεσαίας τάξης», δουλεύει τώρα πάνω στην ελληνική κουζίνα και στην κωδικοποίησή της. Γι'αυτό διαβάζει Βέφα Αλεξιάδη και φυσικά Νικόλαο Τσελεμεντέ.

​

Το βιβλίο στο οποίο βυθίστηκε, στην κυριολεξία, ήταν το Confiteor του καταλανού Ζάουμε Κομπρέ. Το βιβλίο που θα αρχίσει τώρα να διαβάζεί είναι «Το βουνί» της Λουίζας Παπαλοϊζου. Τα βιβλία της δίνουν ιδέες και κλειδιά για τα θεάματά της. Συνέβη με «Το γαλάζιο τετράδιο» του Δανιήλ Χαρμς, ενός σχεδόν άγνωστου συγγραφέα της ρωσικής πρωτοπορίας. Συνέβη και με την συλλογή επιτύμβιων ποιημάτων «Ανθολογία του Σπουν Ρίβερ» του Αμερικανού Έντγκαρ Λη Μάστερς, ένα βιβλίο που της είχε συστήσει ο ποιητής Νίκος Παναγιωτόπουλος. 

Έχοντας μεγαλώσει μέσα στο βιβλιοπωλείο «Διάμετρος» της Χαλκίδας, η Αργυρώ Χιώτη είναι αναγνώστρια εξ απαλών ονύχων. Πολλές  παραστάσεις της στηρίζονται σε λογοτεχνικά κείμενα αλλά και σε κείμενα της παράδοσης, όπως τα παραμύθια. Συνεργάζεται στενά με τον Ευθύμη Φιλίππου. Και η εμπειρία της ως  φοιτήτριας στη Γαλλία τής άνοιξε δρόμους σε θεωρητικά κείμενα (Μποντριγιάρ, Ντελέζ κλπ) που τα χρησιμοποιεί τώρα στις παραστάσεις της.

Ο Soloúp, κατά κόσμον Αντώνης Νικολόπουλος, είναι ο δημιουργός σημαντικών graphic novels, όπως το «Αϊβαλί», ο «Συλλέκτης», η «Μάχη της πλατείας», ο «Ζοrμπάς».

O δημιουργικός του κόσμος διαμορφώθηκε και επηρεάστηκε από τα βιβλία και τους συγγράφεις που διαβάζει από την παιδική του ηλικία. Μας εξομολογείται ότι διατηρεί μια βιβλιοθήκη «επίλεκτων» βιβλίων, δηλαδή έναν σχετικά μικρό αριθμό έργων που διατρέχουν την ανθρώπινη γνώση. Ανάμεσά τους είναι έργα του Ηράκλειτου, του Επίκτητου, του Αλμπέρ Καμί αλλά και του Φερνάντο Πεσόα. Το παράδοξο είναι ότι σε αυτήν τη βιβλιοθήκη των επίλεκτων συγγραφέων υπάρχει κι ένας συνθέτης, ο Μπαχ.

Τι διάβασε για να μπεί στον κόσμο του Καζαντζάκη; Τι διάβασε για το «Αϊβαλί»; Μήπως ο Κόντογλου βρίσκεται πίσω από το graphic novel του για τη Μικρασιατική Καταστροφή; Αυτός είναι ο αναγνώστης Soloúp.

Η Ξένια Κουναλάκη παρουσιάζει την βιωματική σχέση της με τα βιβλία. Μιλάει για «Το καπλάνι της βιτρίνας» της Αλκης Ζέη (εκδ. Μεταίχμιο), «Νετανιάχου» του Τζόσουα Κοέν (εκδ. Gutenberg), «Αλεξανδρινό Κουαρτέτο» του Λόρενς Ντάρελ (εκδ. Μεταίχμιο), «Ο αγώνας μου» του Κλάους Ούβε Κνάουσγκορντ (εκδ. Καστανιώτης), «Παραντάϊς» της Φερνάντα Μελτσόρ (εκδ. Δώμα), «Θάνατος στη Βενετία» του Τόμας Μαν (εκδ. Μεταίχμιο), «Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης» της Σώτης Τριανταφύλλου (εκδ. Πατάκης), «Γιάντες» της Αμάντας Μιχαλοπούλου (εκδ. Καστανιώτης), «Πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροίδη (εκδ. Gutenberg), «Πράγματα που σκέφτεται η Παρθένος Μαρία όταν καπνίζει κρυφά στο μπάνιο» της Αλεξάνδρας Κ. (εκδ. Πατάκης), αλλά και για τα βιβλία του Φίλιπ Ροθ, της Ανί Ερνώ, του Ορχάν Παμούκ, τα διηγήματα της Βίβιαν Στεργίου και άλλα. 
 

Τα βιβλία της Ξένιας Κουναλάκη «Στις ταινίες κλαίω στις πιο άσχετες σκηνές», «Οξυγόνο» και «Ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις.

Η Ελσα Μοράντε (1912-1985) είναι η συγγραφέας της μεταπολεμικής Ιταλίας αλλά και της μεταπολεμικής Ευρώπης, που αγαπήθηκε σε όλον τον κόσμο για το μυθιστόρημά της «Η ιστορία». Ανακαλύπτουμε τώρα το πρώτο μυθιστόρημά της , «Ψέμα και Μάγια», που είχε κυκλοφορήσει το 1948 και μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά.

Η Μοράντε, που τότε ήταν παντρεμμένη με έναν άλλον Ιταλό μυθικό συγγραφέα, τον Αλμπέρτο Μοράβια, δούλευε αυτό το μυθιστόρημα για αρκετά χρόνια, σε όλη την διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και έως το 1947. Οταν εκδόθηκε, από τον εκδοτικό οίκο Einaudi προκάλεσε σοκ.

Ενώ όλοι περίμεναν να είναι ένα μυθιστόρημα για τον πόλεμο, το «Ψέμα και Μάγια» αναφερόταν τελικά σε έναν παλιό ιταλικό κόσμο, κάπου στον ιταλικό Νότο, έχοντας στο κέντρο του τρεις γενιές γυναικών.

Η ζωή των γυναικών αυτών κυλάει ανάμεσα στο ψέμα και στα μάγια, ενώ το μυθιστόρημα δανείζεται μορφικά πολλά στοιχεία, από την παράδοση, όπως, για παράδειγμα, από το μυθιστόρημα του Μαντσόνι «Οι αρραβωνιασμένοι». Η Μοράντε βάζει στο μυθιστόρημά της και αυτοβιογραφικά στοιχεία, για τα οποία μας μιλάει η μεταφράστρια του βιβλίου.

Η κριτική στάθηκε αμήχανη απέναντι σε αυτό το πρώτο μυθιστόρημα της Μοράντε, ίσως γιατί δεν μπόρεσε να το κατατάξει. Αλλωστε πώς να κατατάξεις σ΄εκείνη την στρατευμένη εποχή ένα μυθιστόρημα που το θέμα του είναι ο έρωτας και οι μολύνσεις του. «Η κοινωνική μόλυνση που βασανίζει τον έρωτα είναι η πρώτη αιτία της παθολογίας του αλλά ταυτόχρονα αυτή που τον ισχυροποιεί». Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

​

Το βιβλίο «“Ο αγαπών σε, Μίτιας” - Γράμματα και ημερολόγια: 1928-1933», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις της Εστίας σε φιλολογική επιμέλεια και επίμετρο της καθηγήτριας Χριστίνας Ντουνιά, ανοίγει διάπλατα και φωτίζει ένα σκοτεινό δωμάτιο στον προσωπικό και λογοτεχνικό κόσμο του Μ. Καραγάτση (ψευδώνυμο του Δημήτρη Ροδόπουλου).  
 

Παρουσιάζει έναν άντρα επιθετικό, μάτσο, με σεξουαλικές εμμονές και ταυτόχρονα ευαίσθητο, φίλο, αυτοσαρκαστικό, χαρακτηριστικά που βλέπουμε και στους ήρωές του. Αλλά η μεγάλη αποκάλυψη που βγαίνει μέσα από τα γράμματα αυτά και τα οποία ανταλλάσσει με τους φίλους του και συμφοιτητές του στη Νομική Αθηνών, Γιώργο Ρωμανό και Νίκο Καλαμάρη (Κάλας), είναι η έλξη που αισθάνεται για τον κομμουνισμό και την Οκτωβριανή Επανάσταση.  
 

Αυτό δεν τον εμπόδισε, πολύ αργότερα, μετά τον Εμφύλιο, να μετακινηθεί δεξιότερα, στην περιοχή του κόμματος των Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη. Το επίμετρο της Χριστίνας Ντουνιά δείχνει ακόμη ότι ο Μ. Καραγάτσης, ο συγγραφέας του «Συνταγματάρχη Λιάπκιν» και του «Γιούγκερμαν», που είχε γεννηθεί το 1908, δεν ανήκει στο στενό πυρήνα της λεγόμενης γενιάς του '30. 

Ο Γιώργος Παπαχρήστος ο οποίος, ως δημοσιογράφος, γνώριζε προσωπικά τον Ανδρέα Παπανδρέου, περιγράφει τον πόλεμο μεταξύ του πρώην πρωθυπουργού και των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ με αφορμή το βιβλίο του Μιχάλη Ιγνατίου και του Μάριου Ευρυβιάδη και δίνει παρασκήνιο για το πώς εξελίχθηκε αυτή η δύσκολη σχέση μέσα στα χρόνια.

Ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, που είχε γεννηθεί το 1908, υπήρξε μια θρυλική προσωπικότητα της Θεσσαλονίκης κυρίως όμως ένας από τους σημαντικούς συγγραφείς μας που συνδύασε την μοντερνιστική γραφή, με στοιχεία αυτοβιογραφίας και μια πνευματικότητα που κατάγεται από τα βυζαντινά κείμενα αλλά και από τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς διανοούμενους.

Εμφανίστηκε στην δεκαετία του 1930 με το μυθιστόρημά του «Ανδρέας Δημακούδης». Ακολούθησαν πολλά βιβλία που έχουν μείνει στη μνήμη των αναγνωστών, όπως «Ο πεθαμένος και η ανάσταση», «Το μυθιστόρημα της Κυρίας Ερσης» ή «Μητέρα Θεσσαλονίκη».

Ο Πεντζίκης υπήρξε επίσης και σημαντικός ζωγράφος. Είχε δημιουργήσει περισσότερα από 1000 έργα, που βρίσκονται σήμερα διάσπαρτα σε πολλές συλλογές. Καταγόταν από πολύ εύπορη οικογένεια της Θεσσαλονίκης και από μικρός βρέθηκε σε περιβάλλον τέχνης και καλλιτεχνικών αναζητήσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι η αδελφή του Ζωή Καρέλη, που είχε γεννηθεί το 1901, ήταν σημαντική ποιήτρια.

Ο Γαβριήλ Νικολάου Πεντζίκης διαχειρίζεται τώρα το έργο του πατέρα του και το αρχείο. Από το αρχείο θα δούμε σύντομα ανέκδοτα κείμενα του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη καθώς και αλληλογραφία του.

Ο Ελληνικός Στρατός έχει ηττηθεί στη Μικρασιατική Εκστρατεία και εγκαταλείπει την Ιωνία. Μια αποδεκατισμένη μεραρχία όμως περιπλανιέται κάπου στην Ανατολία, έχοντας ως επικεφαλής της έναν συνταγματάρχη. Ο Νέστωρ, αυτό είναι το όνομα του συνταγματάρχη, καταδιώκεται από τις ερινύες του, επειδή είχε διατάξει σφαγή αμάχων, και βρίσκει καταφύγιο στη μορφίνη αλλά και στους παλιούς μύθους, στην ελληνική μυθολογία. Στην απέλπιδα πορεία της η μεραρχία φτάνει σε μια πόλη-ουτοπία που δεν την έχει αγγίξει ο πόλεμος. 

Ο Πάνος Καρνέζης «στήνει» τελικά ένα πολεμικό μυθιστόρημα, με φόντο την ΜικρασιατικήΕκστρατεία και την συντριβή της Μεγάλης Ιδέας στις ακτές της Ιωνίας, για να μιλήσει όχι για τον πόλεμο αλλά για το τραύμα, τις τύψεις, την μοναξιά, την απελπισία αλλά και την βαθιά ελπίδα για τη ζωή.

Η μεταπολίτευση είναι μια μακρά περίοδος, που αρχίζει με την πτώση της χούντας, το 1974, και φτάνει μέχρι την οικονομική κρίση. Ο καθηγητής Τζιόβας επιχειρεί την σύνθεση της πρώτης μεγάλης πολιτισμικής ιστορίας, όπου στο κέντρο της βρίσκεται η μετατόπιση από την πολιτική στην κουλτούρα.

Το βασικο στοιχειο αυτης της νέας προσέγγισης είναι η θεώρηση της μεταπολίτευσης ως εποχής ταυτοτήτων. «Η έντονη πολιτικοποίηση των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης δίνει σταδιακά τη θέση της στην έμφαση σε θέματα ταυτότητας και η άρνηση της εθνικοφροσύνης στον προβληματισμό γύρω από την έννοια της ελληνικότητας». Το πώς συζητάμε το παρελθόν, τη γλώσσα, τη λογοτεχνία, τα ΜΜΕ, τον κινηματογράφο, τα κινήματα, τη σεξουαλικότητα και οι επανανακαλύψεις της Ελλάδας στα χρόνια της κρίσης είναι θέματα που παρουσιάζονται στα δέκα κεφάλαια του βιβλίου.

Ξέρουμε τον «Ερωτόκριτο», την «Ερωφίλη, την «Πανώρια», τον «Κατσούρμπο». Γνωρίζουμε τα ονόματα του Βιτσέντζου Κορνάρου ή του Γεωργίου Χορτάτση. Έργα και συγγραφείς της κρητικής λογοτεχνίας στα χρόνια της Αναγέννησης. Αλλά δεν είναι μόνο αυτά τα λογοτεχνήματα και αυτοί οι συγγραφείς.

Ο Στέφανος Κακλαμάνης, μετά από είκοσι χρόνια δουλειάς, μας παρέδωσε το τρίτομο έργο «Η Κρητική Ποίηση στα χρόνια της Αναγέννησης, 14ος-17ος αιώνας» που κυκλοφόρησε από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης και αλλάζει εντελώς την οπτική και φυσικά τη γνώση μας γι’ αυτήν τη μεγάλη περίοδο. Δεκάδες έργα, πολλοί επώνυμοι συγγραφείς αλλά και άλλοι που μένουν ανώνυμοι, ελληνικά και ιταλικά να εναλλάσσονται ως δημιουργικές γλώσσες, αποκαλύπτουν έναν κόσμο που γεφυρώνει το Βυζάντιο με την ευρωπαϊκή Αναγέννηση και ιδιαίτερα την ιταλική.

Με το τρίτομο έργο του Στέφανου Κακλαμάνη ανοίγει ουσιαστικά ένα νέο κεφάλαιο για τη μελέτη αυτής της περιόδου αλλά και για την απόλαυση των κειμένων που μας παρέδωσε η Κρητική Αναγέννηση.

«Τα μάτια, να ‘ναι κι ανοιχτά, τη νύκτα δε θωρούσι/νύκτα και μέρα της καρδιάς τα μάτια συντηρούσι/
Χίλια μάτια ‘χει ο λογισμός, μερόνυκτα βιβγλίζου/ χίλια η καρδιά και πλιότερα κι ουδέποτε σφαλίζου».

Η Ρέα Γαλανάκη αναζητά μυθιστορηματικά τους γονείς της, τον Εμμανουήλ Γαλανάκη και την Αικατερίνη Παπαματθαιάκη, γιατρούς στο Ηράκλειο της Κρήτης. Τους ψάχνει μέσα στον χρόνο και μέσα στη μικροϊστορία, πριν παντρευτούν, πριν τη γεννήσουν, πριν συγκρουστεί μαζί τους, πριν συμφιλιωθούν. Τους αμφισβητεί, τους επινοεί, τους κατανοεί, τους σαρκάζει, τους συγχωρεί. Στο φόντο υπάρχει η μεγάλη ιστορία και η πλατιά γεωγραφία.

​Η Αρτεμις Λεοντή παρουσιάζει στη βιογραφία «Εύα Πάλμερ-Σικελιανού, Υφαίνοντας τον μύθο μιας ζωής», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση Κατερίνας Σχινά, μια εντελώς διαφορετική Εύα, πολύ μακριά από την εξαγνισμένη εκδοχή της ζωής της. Ξαναβρίσκει τα στοιχεία της αντικουλτούρας, της ανατροπής, του queer, στην αρχική έννοια του παράξενου αλλά και στη σύγχρονη εκδοχή του, που χαρακτήριζαν τον βίο της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού.

Μέσα από τα πέντε κεφάλαια του βιβλίου της δείχνει τις πολλές εκδοχές της ταυτότητάς της ηρωίδας της: σαπφική ερμηνεύτρια, υφάντρα, σκηνοθέτρια, συνθέτρια, συγγραφέας, σύζυγος, ερωμένη, περιθωριακή, πολιτικά ριζοσπαστική.

​
​