klara

Zomer 1792. De spanning tussen de aanhangers van de constitutionele monarchie en de republikeinen loopt op. In de Assemblée bestaat er geen eensgezindheid. In de nacht van 9 augustus neemt een harde kern van sansculotten, waaronder Danton, François Robert en Camille Desmoulins, het heft in eigen handen. Gewapenderhand nemen ze het stadhuis is en installeren er een nieuw bestuur, ‘La Commune insurrectionnelle’. Tegen de ochtend wordt de aanval ingezet op het Tuilerieënpaleis.

Na de slachtpartij op de Champ-de-Mars in juli 1790, bevindt Parijs zich in een staat van beleg. De aanhoudende volksopstand wordt door de Assemblée de kop ingedrukt. Revolutionairen als Danton en François Robert moeten onderduiken. En ook de pers wordt aan banden gelegd. Maar dan verschijnt de ‘onkreukbare’ Robespierre weer op het toneel. Met de toenemende oorlogsdreiging uit het buitenland ziet hij zijn kans schoon om de revolutie weer op het goede spoor te krijgen.

In de nacht van 20 op 21 juni 1791 tracht de koninklijke familie het revolutionaire broeinest Parijs te ontvluchten. Het is de bedoeling om de grens van de Oostenrijkse Nederlanden te bereiken waar ze zullen opgewacht worden door bevriende troepen. Zover komt het echter niet. In het dorpje Sainte-Menehould waar de koninklijke berline halt houdt, wordt het vermomde gezelschap herkend door de plaatselijke postmeester Jean-Baptiste Drouet. Hij verwittigt onmiddellijk de autoriteiten.

In 1790 is de revolutie nog jong. Welke kant moet het uit? Een constitutionele monarchie? Of alle macht aan het volk? De Assemblée zet een grote stap door alle kerkelijke eigendommen te nationaliseren. Ondertussen gaan revolutionairen als François Robert de strijd aan tegen de onwetendheid en de sociale ongelijkheid. Ze organiseren gratis openbaar onderwijs. Voor het eerst wordt ook het woord ‘democratie’ in de mond genomen. Robert richt zijn eigen krant op waarin hij pleit voor een republiek!

De koninklijke familie wordt door een volksmeute uit hun kasteel in Versailles gehaald en gedwongen om naar Parijs te komen. Daar moeten ze hun intrek nemen in het oude koninklijke paleis in de Tuilerieën. Vooral Marie-Antoinette moet het ontgelden: met allerlei spotprenten wordt ze het mikpunt van de haat van de bevolking. Ondertussen wordt in de Assemblée het revolutionaire werk verder gezet. In de Club des cordeliers weerklinkt voor het eerst het nieuwe devies ‘Liberté, égalité, fraternité!'

De koning wil « La déclaration des droits de l'homme et du citoyen » niet ondertekenen. Wat volgt is een periode van angst en groot wantrouwen onder de bevolking : ‘La Grande Peur’. Op het platteland gaan regelmatig kastelen in vlammen op en worden er bloedbaden aangericht. De adel vlucht. Om de orde te herstellen wordt er een Garde Nationale opgericht. Aan het hoofd ervan komt Lafayette te staan. Maar verhinderen dat tienduizenden mensen vanuit Parijs oprukken naar Versailles lukt niet.

Het epicentrum van de revolutionaire activiteiten bevindt zich in de Cordelierswijk. Het is ook de plek waar een jonge advocaat uit Luik zich recent gevestigd heeft: zijn naam is François Robert, en hij zal nog een belangrijke rol vervullen in de revolutie. Op 12 juli roept een revolutionair het volk op om zelf de wapens op te nemen. Er worden wapendepots geplunderd en burgermilities opgericht. Twee dagen later is het hek helemaal van de dam. Een grote gewapende menigte bestormt de Bastille.

Louis XVI ziet zich gedwongen om voor het eerst sinds 1614 de Staten-Generaal weer samen te roepen. Op 5 mei komen de drie standen bijeen in Versailles. Na een lange maand van impasse besluit de derde stand, samen met enkele hogere medestanders, zichzelf uit te roepen tot "Assemblée nationale". Als tegenzet laat de koning het paleis sluiten. In de ‘Salle du Jeu de paume’, het nieuwe onderdak van de Assemblée, wordt gezworen om niet meer uit elkaar te gaan vooraleer er een grondwet is gestemd.

Het is 1789. Frankrijk wordt getroffen door werkloosheid en hongersnood. Bovendien is de staat bankroet. De rijke adel en clerus weigeren om koning Louis XVI nog langer leningen toe te staan en de spilzucht van zijn echtgenote Marie-Antoinette te sponsoren. Haar bijnaam is “Madame Déficit”. In Parijs wordt gedweept met de ideeën van de verlichtingsfilosofen. Revolutionaire geesten zijn vol vuur van begrippen als vrijheid en gelijkheid. En in de straten hoor je kreten: ‘La mort aux riches!’

Johan Op de Beeck brengt het stormachtige verhaal van de Franse Revolutie: van de bestorming van de Bastille in 1789 tot de staatsgreep van Napoleon in 1799, van het nobele devies ' Liberté, Égalité, Fraternité’ tot de bloeddorstige terreur, van revolutionairen die naar de macht grepen maar vaak zelf onder de guillotine belandden.

Vasterling geraakte als student vlot doorheen Heidegger en Kant, maar moest zich heroriënteren toen ze Hannah Arendt begon te lezen. Sindsdien is Arendt een inspiratiebron: ‘Hannah Arendt heeft mij de wereld beter laten begrijpen. Ik grijp steeds op haar terug, als filosoof, maar ook als burger van deze wereld. Ze blijft mij inspireren, nu al dertig jaar. Dat is geen enkele andere filosoof gelukt.’ Het impliciete mensbeeld bij Arendt kan ook ons op gang zetten.

Nadenken over de dingen is noodzakelijk, maar je moet je gedachten ook in de wereld zetten, zodat anderen ze kunnen horen of lezen. Voor Hannah Arendt zijn verhalen belangrijk, want, citeert ze schrijver Karen Blixen: ‘Alle smarten zijn te dragen wanneer men ze verwerkt in een verhaal.’ Ze houdt van Goethe en Kafka, schrijft zelf gedichten, en is bevriend met romanschrijvers Karen Blixen en Mary McCarthy. Haar Muttersprache is het wezenlijkste wat ze van Duitsland bewaard heeft.

Hoe ga je na de vernietigingen van de Holocaust verder? Hoe kom je uit bij het begrip Liefde voor de wereld? Bij Hannah Arendt betekent het dat je als mens actief bent in de wereld, altijd weer een engagement aangaat, in relaties met vele verschillende anderen. Zelfs haar meest donkere boek ‘ eindigt met de mogelijkheid van elke mens om een nieuw begin te maken. In die openheid schuilt misschien een krachtig antidotum voor het uitgewoonde idee van de mens als allenig individu en consument.

Met politiek filosoof Anya Topolski (Radboud Universiteit Nijmegen) In het donkere jaar 1933 ontvluchtte de jonge Hannah Arendt Berlijn. Haar ervaringen als vluchteling, statenloze en rechtenloze hebben haar denken getransformeerd. Van een traditioneel filosoof werd ze doorheen de thuisloze jaren een politiek denker. Ook Anya Topolski’s familie kende het vluchtelingenbestaan. Zijzelf kwam ooit van Canada naar Leuven om Heidegger te bestuderen, maar ontdekte Hannah Arendt.

Wie was Emmeke Clément, de grote liefde van Paul van Ostaijen? Was Emmeke bij hem toen hij stierf? Veel te jong, aan tuberculose, in een klein sanatorium in Wallonië. Nederlandse schrijfster Emy Koopman praat met biograaf Matthijs de Ridder, maar ook met kunstenaars en wetenschappers die van Ostaijen lezen met een hedendaagse blik: literatuurwetenschapster Sofie Vandamme, muzikant Daan Stuyven, tuberculosespecialist Wouter Arrazola de Oñate en Lamia, patiënt in het Zeepreventorium in De Haan.

Politiek denker Hannah Arendt (1906 – 1975) blijft maar opduiken in deze tijd. Wat maakt deze denker zo hedendaags? Haar boeken worden opnieuw vertaald, haar ideeën geciteerd in interviews en ingezet om na te denken over de heikele thema’s van nu. Hoe komt het dat een Duits-Amerikaans Joods filosoof uit de 20ste eeuw weerklank vindt in de onze? Greet van Thienen onderzoekt het met filosofen Anya Topolski, Peter Venmans, Liesbeth Schoonheim en Veronica Vasterling.

Hoe ervaarde Paul van Ostaijen Antwerpen in oorlogstijd? Wat had hij te zoeken op die berg in Beieren waar hij in 1920 de ingeving voor Bezette Stad kreeg? En kon hij de poëzie heruitvinden in Bezette Stad? Schrijfster Gaea Schoeters praat met biograaf Matthijs de Ridder, maar ook met kunstenaars en opiniemakers die van Ostaijen lezen met een hedendaagse blik: comedian Dara Sheikhi, typograaf Gert Dooreman, Leonore Spee van Teletext, componist Annelies Van Parys en kunstenaar Rinus Van de Velde.

Paul van Ostaijen zette zich tijdens WO I in voor de Vlaamse zaak. Maar steunde hij de Duitsers dan? En waarom trok hij na de oorlog naar Berlijn? Om de revolutie te prediken? Theaterregisseur Ruud Gielens praat met biograaf Matthijs de Ridder, maar ook met geëngageerde kunstenaars en opiniemakers die van Ostaijen lezen met een hedendaagse blik: historicus Marc Reynebeau, vertaalster Anna Eble, fotografe Mashid Mohadjerin, socioloog en rapper Fatih De Vos & beatboxer Joost Maaskant.

Waar en hoe groeide Paul van Ostaijen op? Wat waren zijn eerste literaire wapenfeiten? Was hij een activist? Een dandy? Een katholiek? Wilde hij met zijn gedichten de wereld veranderen? Theatermaker en singer-songwriter Jaouad Alloul praat met biograaf Matthijs de Ridder, maar ook met geëngageerde kunstenaars en opiniemakers die van Ostaijen lezen met een hedendaagse blik: beeldend kunstenaar en poetry slammer Younes van den Broeck, schrijver Jeroen Olyslaegers en bisschop Johan Bonny.

100 jaar geleden schreef Paul Van Ostaijen zijn indrukwekkende dichtbundel “Bezette stad”. Over holle havens, lege straten en het kolkende nachtleven. Hoe actueel is de Antwerpse dichter en zijn werk nu nog? Klara en Vlaams- Nederlands Huis De Buren nemen de proef op de som. Jaouad Alloul, Ruud Gielens, Gaea Schoeters en Emy Koopman lezen van Ostaijen met de ogen van vandaag en gaan daarbij het gesprek aan met vrienden, collega’s en onbekenden.