οδυσσέας

Οι δύο νεαροί, ο Τηλέμαχος και ο ανδρείος συνοδός του Πεισίστρατος, ένας από τους πολλούς γιούς του σοφού Νέστορα, φτάνουν στη Σπάρτη την ώρα μεγάλης διπλής γαμήλιας γιορτής. Ο Μενέλαος και η Ωραία Ελένη πάντρευαν την κόρη τους με το γιο του Αχιλλέα, που ήταν βασιλιάς στην χώρα των Μυρμιδόνων. Την ίδια μέρα γινόταν και ο γάμος του γιου του Μενέλαου, Μεγαπένθη, που τον είχε αποκτήσει με μια γυναίκα που εργαζόταν στο ανάκτορο του. Ο Μενέλαος, που δεν ξέρει ακόμη ποιοι είναι οι δύο ξένοι, μιλά για την οκτάχρονη περιπλάνηση του, μετά την άλωση της Τροίας, και αναφέρεται με συγκίνηση και στα πολλά παθήματα του Οδυσσέα. Χωρίς να γνωρίζει ότι αυτός που τον ακούει είναι ο γιος του Οδυσσέα, Τηλέμαχος, μιλά για τον πολύτροπο φίλο και σύντροφο του Οδυσσέα και για τις περιπέτειές του. Η Ωραία Ελένη εμφανίζεται στο τραπέζι και αναγνωρίζει τον Τηλέμαχο που τόσο πολύ μοιάζει με τον πατέρα του Οδυσσέα. Ακολούθως τον αναγνωρίζει και ο Μενέλαος. Ο Πεισίστρατος, ο γιος του Νέστορα ομολογεί ότι αυτός ο σοβαρός και λιγομίλητος όμορφος νέος είναι πράγματι ο Τηλέμαχος. Ακολουθεί θρήνος για όλους τους χαμένους φίλους, συντρόφους και συγγενείς και η Ωραία Ελένη ρίχνει στο κρασί τους το βότανο «νηπενθές», για να τους διώξει την θλίψη και τον πόνο. Αφηγείται πώς κάποτε αναγνώρισε τον Οδυσσέα, όταν εκείνος με σχέδιο, μπήκε κρυφά στην Τροία για να κατασκοπεύσει. Δεν τον μαρτύρησε, αντίθετα χάρηκε που τον είδε, αφού αυτή η συνάντηση, μια ακόμα αναγνώριση, της γέννησε την ακράτητη δύναμη της νοσταλγίας για την πατρίδα. Ο Μενέλαος θυμάται το ασύλληπτο στρατήγημα του Οδυσσέα, τον Δούρειο Ίππο, εφαλτήριο για την Άλωση της Τροίας. Το επόμενο πρωινό ο Τηλέμαχος ρωτάει για τον πατέρα του και αναφέρεται αναλυτικά στην ασφυκτική κατάσταση που έχουν δημιουργήσει οι παράνομοι και ασεβείς Μνηστήρες στην Ιθάκη. Ο Μενέλαος θυμώνει και εύχεται το θάνατο των Μνηστήρων. Στις ερωτήσεις του Τηλέμαχου για την τύχη του πατέρα του ο Μενέλαος αφηγείται τις δικές του περιπέτειες και τον αποκλεισμό του στην Αίγυπτο. Μιλά ακόμα για τον θαλασσινό θεό, τον γέροντα της θάλασσας Πρωτέα, που έχει το χάρισμα να μεταμορφώνεται σε ό,τι θελήσει. Εκείνος του είπε πως ο Οδυσσέας είναι ζωντανός και βρίσκεται σε ένα αφιλόξενο νησί, ερωτικός κρατούμενος της φλογερής Νύμφης Καλυψούς. Ο Οδυσσέας βρίσκεται σε κατάθλιψη και σκέπτεται συνεχώς την επιστροφή του στην Ιθάκη. Ο Τηλέμαχος κατακλύζεται από ευχάριστα αισθήματα χαράς και αισιοδοξίας αφού μαθαίνει ότι ο πολύτροπος πατέρας του είναι ζωντανός. Ο Τηλέμαχος και ο Πεισίστρατος επιστρέφουν στην Πύλο. Η φιλοξενία που δέχθηκαν από τον Μενέλαο και τα πολλά δώρα που τους προσέφερε θα τους μείνουν αξέχαστα. Στην Ιθάκη οι Μνηστήρες μαθαίνουν έκπληκτοι για το μυστικό ταξίδι του Τηλέμαχου και αποφασίζουν ομόφωνα να τον δολοφονήσουν στήνοντας του φονικό θαλασσινό καρτέρι σ` ένα στενό πέρασμα. Η Πηνελόπη μαθαίνει τα νέα και φοβάται πως θα χάσει και τον Τηλέμαχο. Κάνει δέηση στην Αθηνά κι εκείνη φέρνει στον ύπνο της Είδωλο, με τη μορφή της αδελφής της Ιφθίμης. Το Είδωλο την διαβεβαιώνει ότι ο Τηλέμαχος βρίσκεται συνεχώς κάτω από την ακοίμητη φροντίδα και προστασία της θεάς Αθηνάς. Την ίδια ώρα οι Μνηστήρες εξοπλίζουν ένα κωπήλατο ιστιοφόρο και στήνουν την φονική ενέδρα τους στα στενά της Σάμης κοντά στην Ιθάκη.

O Τηλέμαχος και η Αθηνά/Μέντορας με τους είκοσι νεαρούς ναύτες αφήνουν πίσω τους τα βαθυγάλανα νερά και φτάνουν στην Πύλο. Μόλις χαράζει η μέρα, την ώρα που η ροδοδάχτυλη Αυγή βάφει τον ουρανό με χρυσά, πορφυρά και ρόδινα χρώματα, ο  βασιλιάς Νέστωρας με όλο τον λαό της Πύλου, 4500 άνθρωποι μας λέει ο Όμηρος, προσφέρει θυσία- εκατόμβη στον Ποσειδώνα. Θυσιάζουν δεκάδες μαύρους ταύρους, εκεί, στο τεράστιο ακρογιάλι της Βοϊδοκοιλιάς,  που δένουν το πλοίο τους οι ναύτες του Τηλέμαχου. Ο βασιλιάς της Πύλου Νέστωρ, οι γιοι του και ο λαός της Πύλου υποδέχονται με χαρά στο τραπέζι τους δύο ξένους, τον Τηλέμαχο και την Αθηνά - Μέντορα. Αυτή είναι η πρώτη γραπτή αναφορά στην έννοια της φιλοξενίας στον Δυτικό κόσμο και βρίσκεται μέσα στην Οδύσσεια του Ομήρου, το θεμελιώδες έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αφού φάνε και πιούνε και ο Νέστωρ και οι άλλοι μαθαίνουν ποιοι είναι οι ξένοι, ο σοφός Νέστωρ ανταποκρίνεται στο αίτημα του Τηλέμαχου να του μιλήσει για την τύχη του Οδυσσέα, μετά την άλωση της Τροίας. Ο Νέστωρας θυμάται πρώτα τους νεκρούς συντρόφους που έπεσαν στην ιερή Τροία όπως οι Αίας, Αχιλλέας, Πάτροκλος, Αντίλοχος και άλλοι, κι έπειτα αναφέρεται στα πάθη και στα βάσανα που πέρασαν. Λέει στον Τηλέμαχο ότι μετά την αναχώρηση του από την Τροία για την Πύλο δεν είδε ξανά τον Οδυσσέα με τον οποίο είχαν στενή φιλία και συμφωνούσαν σε όλα τα κρίσιμα θέματα του πολέμου. Μιλάει ακόμα για τους Αχαιούς που έφτασαν στις πατρίδες τους, όπως ο Αγαμέμνων, ο Μενέλαος, ο Διομήδης, ο Φιλοκτήτης, ο Ιδομενέας, οι Μυρμιδόνες και άλλοι. Ο Νέστωρ συμβουλεύει τον Τηλέμαχο να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες με τη βοήθεια της Αθηνάς. Με συνοδό το γιο του Νέστωρα, Πεισίστρατο, ο Τηλέμαχος αναχωρεί την επόμενη πρωί πρωί, με άρμα για τη Σπάρτη.

Ο Τηλέμαχος συγκαλεί σε ανοικτή γενική συνέλευση τους πολίτες της Ιθάκης. Στη συγκέντρωση αυτή (Ιθακησίων αγορά), μιλά για την ασφυκτική κατάσταση που έχουν οδηγήσει την χώρα οι μνηστήρες. Απαιτεί να φύγουν και τους θυμίζει ότι τα έργα τους συνιστούν ύβρη και θα τιμωρηθούν από τους θεούς. Ο Αντίνοος που είναι ο πιο γνωστός μνηστήρας κατηγορεί την Πηνελόπη ότι αποφεύγει τον γάμο με τεχνάσματα: Αποφάσισε να ξαναπαντρευτεί όταν τελειώσει το υφαντό σάβανο του πεθερού της Λαέρτη. Κάθε βράδυ όμως ξηλώνει ότι ύφανε την ημέρα. Ράβε, ξήλωνε, ράβε, ξήλωνε, δουλειά να μη σου λείπει. Ο Τηλέμαχος δέχεται να ξαναπαντρευτεί η μητέρα του με τον όρο να του διαθέσουν ένα καράβι να ταξιδέψει να μάθει για τον πατέρα του και την τύχη του. Σ` αυτό το σημείο της Οδύσσειας εμφανίζεται οιωνός στον ουρανό της Ιθάκης. Δύο αετοί αλληλοσπαράσσονται. Ο μάντης Αλιθέρσης ερμηνεύει την εμφάνιση των αετών ως ένδειξη για τη σύντομη επιστροφή του Οδυσσέα και την τιμωρία των ασεβών μνηστήρων. Ο Λεώκριτος ομολογεί ότι ακόμα κι αν επιστρέψει ο Οδυσσέας αυτοί έχουν σχέδιο για να τον δολοφονήσουν. Η συνέλευση διακόπτεται. Ο Τηλέμαχος κατεβαίνει στην ακρογιαλιά και παρακαλεί την Αθηνά να του συμπαρασταθεί. Η Αθηνά εμφανίζεται με τη μορφή του Μέντορα, τον καθησυχάζει, του δίνει οδηγίες και προσφέρεται να του συμπαρασταθεί. Ο Τηλέμαχος γυρίζει στο παλάτι και παρά τις ειρωνείες των μνηστήρων, αρχίζει τις ετοιμασίες. Η Ευρύκλεια, η παραμάνα του, ανησυχεί, τελικά όμως ορκίζεται να μην πει τίποτα στη μητέρα του. Η Αθηνά/Μέντορας βρίσκει καράβι και ναύτες, κοιμίζει τους μνηστήρες και ανακοινώνει στον Τηλέμαχο πως όλα είναι έτοιμα. Το ταξίδι ξεκινά και συνεχίζεται όλη τη νύχτα με τον ευνοϊκό άνεμο που στέλνει η θεά.

Ο «Οδυσσέας»  του Τζέιμς Τζόυς είναι σήμερα ένα από τα κλασικά  έργα της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα, αλλά όταν εκδόθηκε το 1922 θεωρήθηκε «νοσηρό». Η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε στην Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, για τις περιγραφές αυνανισμού, αφόδευσης κλπ. Όταν άρχισε να κυκλοφορεί ελεύθερα στον αγγλοσαξωνικό κόσμο, από την δεκαετία του 1930, είχε κιόλας δημιουργήσει τον μύθο του. Το είχε υποδεχθεί θερμά ο Τ.Σ. Έλιοτ, του οποίου «Η έρημη χώρα» είχε εκδοθεί την ίδια χρόνια. Έναν αιώνα μετά την έκδοσή του, ο «Οδυσσέας» εξακολουθεί να δοκιμάζει λογοτεχνικές θεωρίες, γλωσσολογικές θεωρίες, τις μετααποικιακές σπουδές και τις σπουδές φύλου και φυσικά τις αναγνωστικές αντοχές.
 

Το μυθιστόρημα εξελίσσεται σε μία μόνο μέρα, 16 Ιουνίου 1904, στο Δουβλίνο. Είναι μια μέρα από την ζωή του ήρωα του μυθιστορήματος  Λίοπολντ Μπλουμ, πωλητή διαφημίσεων, της τραγουδίστριας γυναίκας του Μόλλι και του φίλου του ποιητή Στίβεν Ντένταλους. Η δομή του μυθιστορήματος παραπέμπει την ομηρική «Οδύσσεια». Η 16η Ιουνίου, γνωστή πλέον ως Bloomsday, από το όνομά του ήρωα, εορτάζεται ως εθνική εορτή στο Δουβλίνο. Ο «Οδυσσέας» άρχισε να συζητείται στην Ελλάδα από πολύ νωρίς, στην δεκαετία του 1930.