ποσειδώνας

Ποιος είναι ο δεύτερος πιο δημοφιλής αρχαίος ναός της Αττικής μετά τον Παρθενώνα; Πάλι εκδρομούλα θα σας πάει ο Archaestoryteller, αυτή τη φορά στο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο! Και πηγαίνοντας εκεί, θα βάλετε να ακούσετε αυτό το επεισόδιο και μετά θα θαμπώσετε όλη την παρέα με τις γνώσεις σας και τις άγνωστες ιστορίες πίσω από το επιβλητικό αυτό δημιούργημα. Ηλιοβασίλεμα στο Σούνιο μαζί με τον Θόδωρο Παπακώστα, μα πόσο ρομάντικ πια;

Ο Τηλέμαχος φτάνει στο σπιτάκι του Εύμαιου πρωί- πρωί. Ο πιστός χοιροβοσκός χαίρεται πολύ που επέστρεψε σώος ο Τηλέμαχος από την Πύλο αφού με την καθοδήγηση της θεάς Αθηνάς απέφυγε το θανάσιμο θαλασσινό καρτέρι των Μνηστήρων. Ο Τηλέμαχος μαθαίνει από τον Εύμαιο όσα εκείνος γνωρίζει για τον γέρο ζητιάνο που φιλοξενεί στο μαντρί του. Αυτός ο κουρελής ηλικιωμένος δεν είναι άλλος από τον Οδυσσέα όπως τον έχει μεταμορφώσει η Αθηνά. Ο Εύμαιος φεύγει για να πληροφορήσει την Πηνελόπη για την επιστροφή του Τηλέμαχου και η Αθηνά ξαναδίνει στον Οδυσσέα την πραγματική του μορφή. Ο Τηλέμαχος αναγνωρίζει τον πατέρα του και αφού περνά ώρα πολλή με αγκαλιές και κλάματα χαράς αρχίζουν να  καταστρώνουν  σχέδια για την εξόντωση των Μνηστήρων. Αυτοί όμως ετοιμάζουν δικά τους σχέδια για τον θάνατο του Τηλέμαχου που απέφυγε την ενέδρα τους στα θαλασσινά στενά καθώς επέστρεφε από την Πύλο. Η Πηνελόπη μαθαίνει τις πανουργίες των Μνηστήρων και τους ψέγει. Ο Ευρύμαχος την καθησυχάζει με δολερές και ψεύτικες υποσχέσεις. Ο Εύμαιος επιστρέφει το βράδυ στο ντάμι του και βρίσκει τον Τηλέμαχο και τον κουρελή γέρο στο τραπέζι να τρώνε και να πίνουν. Η Αθηνά μεταμόρφωσε με το χρυσό της ραβδάκι της, λίγο πριν εμφανιστεί ο Εύμαιος, τον Οδυσσέα πάλι σε γέροντα, κουρελή ζητιάνο. Μετά το φαγητό πέφτουν για ύπνο.

Ο Οδυσσέας ανεβαίνει στο ύψωμα όπου έχει τις εγκαταστάσεις του ο χοιροτρόφος Εύμαιος, τον οποίο, ο ίδιος είχε ορίσει υπεύθυνο για τα χιλιάδες γουρούνια πριν φύγει για την Τροία. Η συμβουλή να ξεκινήσει συναντώντας τον Εύμαιο, την πρώτη μέρα κιόλας που έφτασε στην Ιθάκη, είναι της Αθηνάς. Ο Εύμαιος προκειμένου να ασφαλίσει τους πάμπολλους χοίρους του Οδυσσέα, κτίζει με τους βοηθούς ένα ισχυρό λίθινο τείχος γύρω από το ντάμι του(το σπίτι όπου μένει με τους βοηθούς του). Το τείχος αυτό το ενισχύει με περίδρομο από ψηλούς ισχυρούς δρύινους κορμούς, και με άλλους τρόπους, ώστε να αποτρέπει τους εισβολείς που θέλουν να κλέψουν ζώα. Από την ώρα που έφυγε ο Οδυσσέας για την Τροία ο συνεπής και πιστός Εύμαιος, κατάλαβε ότι αφού θα λείπει ο βασιλιάς, πολλοί θα θελήσουν να βλάψουν το βιός του και την περιουσία του και έκανε ότι μπορούσε για να την προστατεύσει. Ο Εύμαιος γνωρίζει πολλά για την κατάσταση στην Ιθάκη, για τους Μνηστήρες και το παλάτι, κυρίως όμως είναι πολύ πιστός στον Οδυσσέα όλα αυτά τα χρόνια της απουσίας του. Ο Οδυσσέας συναντά τον Εύμαιο ο οποίος δεν τον αναγνωρίζει αφού η Αθηνά τον έχει μεταμορφώσει σε γέρο, ζητιάνο κουρελή. Οι δύο άντρες συζητούν και ο Οδυσσέας απολαμβάνει μια υπέροχη φιλοξενία με όλους τους κανόνες του Ξένιου Δία. Μετά το φαγητό και το κρασί ο χοιροβοσκός ζητά από τον ξένο να μάθει ποιος είναι. Ο ζητιάνος-Οδυσσέας του λέει πως είναι Κρητικός και διηγείται  ψεύτικες περιπέτειες, καταλήγοντας ότι γνωρίζει τον Οδυσσέα και ότι έρχεται σύντομα στην Ιθάκη. Ο Οδυσσέας- ζητιάνος διαπίστωσε με μεγάλη ευχαρίστηση την μέγιστη αφοσίωση του Εύμαιου σε κείνον και στην περιουσία του. Χάρηκε πολύ όταν τον άκουσε να απαριθμεί με περηφάνια και με ακρίβεια τη μεγάλη κτηνοτροφική περιουσία του Οδυσσέα, στην οποία είχε κι αυτός συμβάλει και να εκφράζει παράπονο που δεν είναι εκεί να δει την προκοπή του και να τον ανταμείψει. Ο Οδυσσέας διαπίστωσε την μεγάλη αγανάκτηση του Εύμαιου για τους Μνηστήρες,  που ξοδεύουν το βιος του, με καθημερινά γλεντοκόπια στο παλάτι και παρενοχλούν την Πηνελόπη. Για την βασίλισσα  Πηνελόπη εκφράζει την πίστη και το θαυμασμό του για την αφοσίωση της στον Οδυσσέα, στον Τηλέμαχο και στον πεθερό της Λαέρτη. Το βράδυ οι βοσκοί, βοηθοί του Εύμαιου έφεραν τα ζώα στις χοιρόμαντρες και ετοίμασαν με τον Εύμαιο δείπνο αφού έσφαξαν και έψησαν  τον πιο μεγάλο αρσενικό κάπρο. Η νύχτα ήταν κρύα και βροχερή και ο Οδυσσέας διηγήθηκε μια άλλη ψεύτικη  ιστορία από την Τροία, με αποτέλεσμα να εξασφαλίσει μια μεγάλη ζεστή κάπα σαν σκέπασμα στον ύπνο του δίπλα στη φωτιά, ενώ ο Εύμαιος ντύθηκε και οπλίστηκε και πήγε να κοιμηθεί κοντά στους χοίρους σε μια σπηλιά που δεν την πιάνει βοριάς για να έχει την έγνοια των ζωντανών.

Τι κοινό έχουν η Ήρα, ο Δίας και η Άντζελα Δημητρίου; Μα φυσικά, τον Archaeostoryteller, Δρ. Κλασικής Αρχαιολογίας Θόδωρο Παπακώστα! Ένα ανατρεπτικό επεισόδιο που συνδυάζει μερικά από τα πιο γνωστά τραγούδια της Λαίδης με την πιο αμφιλεγόμενη και παράφορη ιστορία «αγάπης» της ελληνικής μυθολογίας. Ήρα και Δίας, Δίας και Ήρα, βάζουν… «Φωτιά στα Σαββατόβραδα»! Το podcast ακούγεται δυνατά, κατά προτίμηση με λίγα γαρύφαλλα, ένα μπουκάλι ουίσκι και ένα ντέφι δίπλα σας!

Ο Οδυσσέας συναρπάζει με τις αφηγήσεις του τον βασιλιά Αλκίνοο, τη βασίλισσα Αρήτη, τη Ναυσικά, τα άλλα παιδιά του βασιλικού ζεύγους, τον Δημόδοκο καθώς και πολλούς Φαίακες που παρευρίσκονται. Οι περιπέτειες που αναφέρεται έχουν τεράστιο ενδιαφέρον και όλοι παρακολουθούν αμίλητοι στην αίθουσα του θρόνου, κοντά στην εστία και στα μοναδικής αξίας καλλιτεχνικά αντικείμενα αλλά και υψηλής αρχιτεκτονικής δομής και διακόσμησης, όπως ο κυάνιος θριγκός, παραστάδες, επίκρανα, υπερπολυτελής πλακόστρωση κλπ. Όταν σταματά ο ξένος να ομιλεί κανείς δεν αμφιβάλλει ότι πρόκειται για τον πλέον προβεβλημένο ήρωα της Τροίας τον πολύτροπο Οδυσσέα. Οι Φαίακες τον κατευοδώνουν με πάρα πολλά και πλούσια δώρα και τον φέρνουν με το πλοίο τους στην Ιθάκη. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Οδυσσέας εξουθενωμένος κοιμάται βαθιά. Έτσι τον απιθώνουν με τα στρωσίδια του, χωρίς να ξυπνήσει, στη γη της Ιθάκης. Οι Φαίακες ακουμπούν όλα τα δώρα και τα χαρίσματα που του πρόσφεραν γύρω από τη ρίζα μιας ελιάς και παίρνουν το δρόμο του γυρισμού. Ο Οδυσσέας ξυπνά, από τον βαθύ ύπνο, και σαστισμένος δεν αναγνωρίζει τον τόπο που βρίσκεται. Ρωτά ένα νεαρό τσομπάνο για να μάθει που βρίσκεται και ο τσομπανάκος, που είναι η Αθηνά μεταμορφωμένη, του λέει ότι βρίσκεται στην αγαπημένη του πατρίδα την Ιθάκη. Ο Ποσειδών γεμάτος οργή ζητά να εκδικηθεί τους Φαίακες που διέπραξαν ύβρη απέναντι του. Ο Ποσειδών είναι θεός προστάτης της γης των Φαιάκων, και ύψιστος αρωγός στην περίφημη ναυτοσύνη τους. Κατά την επιστροφή των Φαιάκων, ο οργισμένος Ποσειδών μεταμορφώνει το πλοίο σε βράχο. Θέλει ακόμα να τους «κλείσει» την πόλη με απροσπέλαστα ψηλά βουνά. Η Αθηνά αφού υποδέχεται τον Οδυσσέα στην Ιθάκη ξεκινά να τον καθοδηγεί. Του προτείνει να μην πάει στο παλάτι ούτε να αποκαλύψει σε κανέναν την ταυτότητά του. Τον συμβουλεύει να πάει πρώτα να βρει τον Εύμαιο, τον χοιροβοσκό, και να μάθει απ` αυτόν, που γνωρίζει πολλά, τι έγινε στο διάστημα της εικοσαετούς απουσίας του. Η Αθηνά μεταμορφώνει τον Οδυσσέα σε κουρελή γέρο ζητιάνο ώστε να μην αναγνωρίζεται από κανέναν.

Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοι διαβαίνουν με το γρήγορο πλοίο τους τον απάνω κόσμο, όπως τους είχε δασκαλέψει η Κίρκη, η οποία φρόντισε για ένα καλό ταξίδι με ούριο άνεμο. Φτάνουν έτσι στα σύνορα του κάτω κόσμου στο τέλος του Ωκεανού. Ο Οδυσσέας εκεί μπροστά, στις πύλες του κάτω κόσμου, σκάβει με το σπαθί του ένα μεγάλο λάκκο- θυσιαστήριο και εκεί, αφού κάνει πρώτα χοές για τους νεκρούς με γάλα, μέλι, κρασί, νερό και αλεύρι προχωρά στη θυσία των προβάτων που του είχε δώσει η Κίρκη. Γεμίζει το λάκκο με το αίμα των ζώων και αυτό το ζεστό, μελανό αίμα κινητοποιεί αμέσως τις ψυχές που φτάνουν σαν σκοτεινό σύννεφο τρομοκρατώντας τον Οδυσσέα που τραβά το σπαθί του να επιβάλλει την τάξη. Η ψυχή του μάντη Τειρεσία λέει στον Οδυσσέα ότι ο Ποσειδώνας είναι οργισμένος μαζί του γιατί τύφλωσε τον γιο του Πολύφημο. Του λέει όμως ότι θα σωθεί τελικά, θα τιμωρήσει τους μνηστήρες και θα έχει ήρεμο τέλος, πλήρης ημερών. Οι σύντροφοι που του απέμειναν θα σωθούν κι αυτοί, αν δεν πειράξουν τις ιερές αγελάδες του Ήλιου που θα βρουν στο δρόμο της επιστροφής. Έπειτα εμφανίζεται η ψυχή της μητέρας του και ο Οδυσσέας συντρίβεται που δεν μπορεί να την αγκαλιάσει σφιχτά αφού δεν έχει ύλη ως ψυχή. Στη συνέχεια εμφανίζονται κι άλλες διάσημες γυναίκες, όπως η Τηρώ, η Αντιόπη, η Αλκμήνη, η Μεγάρη, η Επικάστη (=Ιοκάστη), η Χλώρη, η Λήδα, η Αριάδνη...Έρχονται μετά οι ψυχές των ανδρών. Ο Αγαμέμνων ομιλεί στον Οδυσσέα για το φρικτό του θάνατο. Ο Αχιλλέας του λέει ότι θα προτιμούσε να είναι δούλος του πιο φτωχού αγρότη, παρά βασιλιάς των ψυχών στον Άδη. Εμφανίζονται επίσης οι ψυχές του Αίαντα, του Μίνωα, και οι ψυχές του Τάνταλου, του Σίσυφου και του Ηρακλή. Ακολουθεί η επιβίβαση του Οδυσσέα και των συντρόφων του στο πλοίο και η πορεία τους προς τον κόσμο των ζωντανών.

Στα ανάκτορα του Ολύμπου οι θεοί έχουν σύνοδο που ζήτησε η Αθηνά. Τα θέματα που θα συζητηθούν αφορούν στην αιχμαλωσία του Οδυσσέα στο νησί της Καλυψώς και στην ασφυκτική κατάσταση που έχουν δημιουργήσει οι Μνηστήρες της Πηνελόπης στην Ιθάκη. Δεν είναι τυχαίο που η Αθηνά επιμένει γι’  αυτήν την συνέλευση των θεών. Ο Ποσειδών απουσιάζει στη χώρα των Αιθιόπων. Ο θεός των θαλασσών και των σεισμών, Ποσειδώνας, έχει μεγάλο μένος για τον Οδυσσέα γιατί τύφλωσε τον γιο του Πολύφημο. Η τιμωρία στην πράξη αυτή είναι η «μη επιστροφή» του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Ευκαιρία λοιπόν, τώρα που απουσιάζει ο Ποσειδών να πάρουν μια ευνοϊκή απόφαση για τον Οδυσσέα. Η απόφαση ανακοινώνεται από τον Δία και είναι οριστική. Η Καλυψώ θα αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα που θα κάνει ένα μεγάλο ταξίδι για να φτάσει στο νησί των Φαιάκων. Οι Φαίακες θα τον βοηθήσουν να επιστρέψει στην Ιθάκη. Ο Δίας λέει στον Ερμή να πάει στο μακρινό νησί της Καλυψώς και να της γνωστοποιήσει τη βουλή των θεών και του Δία: Να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα. Η Καλυψώ κατηγορεί με πάθος τους θεούς ότι ζηλεύουν τις θεές που ερωτεύονται θνητούς και το χειρότερο, σκοτώνουν αυτούς τους θνητούς όπως τον Ιασίονα το γιο του Μίνωα και τον Ωρίωνα τον κυνηγό. Η Καλυψώ φοβούμενη την οργή του Δία συμβιβάζεται και μάλιστα βοηθά τον Οδυσσέα με κάθε τρόπο για να μπορέσει να φύγει. Το βράδυ, της μέρας που επισκέφθηκε το νησί της Καλυψώς ο Ερμής, ο Οδυσσέας με την Καλυψώ απολαμβάνουν ένα θεϊκό γεύμα και περνούν ερωτικά την τελευταία τους βραδιά. Τέσσερις μέρες χρειάστηκε ο Οδυσσέας για να κατασκευάσει το πλεούμενο του και την πέμπτη μέρα αφήνει οριστικά το νησί της Καλυψώς. Η Καλυψώ του δίνει εφόδια και οδηγίες καθώς και ούριους άνεμους για το ταξίδι. Μετά από δεκαεφτά μέρες, αχνοφαίνονται στον ορίζοντα οι ακτές της γης των Φαιάκων. Όμως ο Ποσειδώνας επιστρέφοντας από την χώρα των Αιθιόπων, βλέπει τον Οδυσσέα να ταξιδεύει με ευνοϊκούς καιρούς και οργισμένος αναταράσσει τα νερά, με την Τρίαινα, δημιουργώντας μεγάλη θαλασσοταραχή. Το πλεούμενο διαλύεται και ο Οδυσσέας παλεύει με τα κύματα καβάλα σ` ένα ξύλο. Η ωραία θαλασσινή θεά Λευκοθέα τον συμπονά και του χαρίζει ένα μαγικό μαντίλι που το φορά ενώ πετά τα βαριά ρούχα, που του είχε δώσει η Καλυψώ, και πηδά στη θάλασσα. Η Αθηνά επεμβαίνει και μαλακώνει τα άγρια κύματα. Ο Οδυσσέας με την συμπαράσταση της Αθηνάς καταφέρνει να προσεγγίσει κολυμπώντας την ακτή της χώρας των Φαιάκων και να φτάσει στις εκβολές ενός ποταμού. Προσεύχεται στον ποταμό να τον σώσει και ο ποταμός αποδέχεται την ικεσία του. Ο Οδυσσέας, γυμνός και καραβοτσακισμένος, βγαίνει στη στεριά και καταφεύγει σ’ ένα σύδεντρο, όπου κοιμάται βαθιά, κρυμμένος στους θάμνους και σκεπασμένος με φύλλα.

O Τηλέμαχος και η Αθηνά/Μέντορας με τους είκοσι νεαρούς ναύτες αφήνουν πίσω τους τα βαθυγάλανα νερά και φτάνουν στην Πύλο. Μόλις χαράζει η μέρα, την ώρα που η ροδοδάχτυλη Αυγή βάφει τον ουρανό με χρυσά, πορφυρά και ρόδινα χρώματα, ο  βασιλιάς Νέστωρας με όλο τον λαό της Πύλου, 4500 άνθρωποι μας λέει ο Όμηρος, προσφέρει θυσία- εκατόμβη στον Ποσειδώνα. Θυσιάζουν δεκάδες μαύρους ταύρους, εκεί, στο τεράστιο ακρογιάλι της Βοϊδοκοιλιάς,  που δένουν το πλοίο τους οι ναύτες του Τηλέμαχου. Ο βασιλιάς της Πύλου Νέστωρ, οι γιοι του και ο λαός της Πύλου υποδέχονται με χαρά στο τραπέζι τους δύο ξένους, τον Τηλέμαχο και την Αθηνά - Μέντορα. Αυτή είναι η πρώτη γραπτή αναφορά στην έννοια της φιλοξενίας στον Δυτικό κόσμο και βρίσκεται μέσα στην Οδύσσεια του Ομήρου, το θεμελιώδες έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αφού φάνε και πιούνε και ο Νέστωρ και οι άλλοι μαθαίνουν ποιοι είναι οι ξένοι, ο σοφός Νέστωρ ανταποκρίνεται στο αίτημα του Τηλέμαχου να του μιλήσει για την τύχη του Οδυσσέα, μετά την άλωση της Τροίας. Ο Νέστωρας θυμάται πρώτα τους νεκρούς συντρόφους που έπεσαν στην ιερή Τροία όπως οι Αίας, Αχιλλέας, Πάτροκλος, Αντίλοχος και άλλοι, κι έπειτα αναφέρεται στα πάθη και στα βάσανα που πέρασαν. Λέει στον Τηλέμαχο ότι μετά την αναχώρηση του από την Τροία για την Πύλο δεν είδε ξανά τον Οδυσσέα με τον οποίο είχαν στενή φιλία και συμφωνούσαν σε όλα τα κρίσιμα θέματα του πολέμου. Μιλάει ακόμα για τους Αχαιούς που έφτασαν στις πατρίδες τους, όπως ο Αγαμέμνων, ο Μενέλαος, ο Διομήδης, ο Φιλοκτήτης, ο Ιδομενέας, οι Μυρμιδόνες και άλλοι. Ο Νέστωρ συμβουλεύει τον Τηλέμαχο να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες με τη βοήθεια της Αθηνάς. Με συνοδό το γιο του Νέστωρα, Πεισίστρατο, ο Τηλέμαχος αναχωρεί την επόμενη πρωί πρωί, με άρμα για τη Σπάρτη.

​​Η Οδύσσεια ξεκινά με επίκληση του ποιητή στην Μούσα : ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ / πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν· πολλών δ` ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω. Ω! Μούσα, τραγούδησε μου τον άντρα τον πολύτροπο που τόσο περιπλανήθηκε, μετά την πτώση της ιερής Τροίας, αυτόν που τόσα έμαθε για τις πόλεις και τις σκέψεις των ανθρώπων. Οι θεοί μαζεύονται και κάνουν συμβούλιο στον Όλυμπο. Η θεά Αθηνά, προστάτιδα των Ελλήνων στον Τρωικό πόλεμο και θαλασσομαχούσα για χάρη του Οδυσσέα, ανοίγει τη συζήτηση ρωτώντας τον πατέρα της Δία, γιατί η Καλυψώ κρατά αιχμάλωτο τον Οδυσσέα στην Ωρυγία, στο μακρινό νησί της. Η απάντηση του Δία είναι αυτονόητη: Ο Οδυσσέας τύφλωσε το γιο του Ποσειδώνα, τον Πολύφημο και ο θεός της θάλασσας του επέβαλε την τιμωρία της μη επιστροφής. H Αθηνά πείθει τον Δία να επιτρέψει την επάνοδο του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Η θεά, με μορφή θνητού, πάει στο παλάτι του Οδυσσέα για να δασκαλέψει τον Τηλέμαχο, τι να κάνει με την αναζήτηση του πατέρα του αλλά και πώς να αντιμετωπίσει τους θρασείς μνηστήρες που ξοδεύουν την περιουσία του Οδυσσέα ενώ παράλληλα παρενοχλούν την πιστή Πηνελόπη. Τον παρακινεί να πάει στο βασιλιά της Πύλου Νέστορα και στο βασιλιά της Σπάρτης Μενέλαο, να ρωτήσει και να μάθει για τον πατέρα του. Ο Τηλέμαχος παίρνει θάρρος και δύναμη όταν η Αθηνά παρουσιάζεται με την πραγματική θεϊκή μορφή της. Ο θεόπνευστος, θεοδίδακτος, αυτοδίδακτος μουσικός Φήμιος τραγουδά για την επάνοδο των Ελλήνων από την Τροία. Ο Τηλέμαχος μιλά με θάρρος και αποφασιστικότητα στους μνηστήρες ζητώντας τους να φύγουν από το παλάτι. Τους λέει ότι θα συγκαλέσει γενική συνέλευση των κατοίκων της Ιθάκης για να μάθουν όλοι για την συμπεριφορά των μνηστήρων και ν` αποφασίσουν τι θα γίνει. Ο Τηλέμαχος περνά το βράδυ ξάγρυπνος με τη σκέψη του στις υποδείξεις της Αθηνάς.