De eerste duizend dagen in de ontwikkeling van een kind zijn cruciaal voor het verloop van de rest van zijn leven, blijkt uit onderzoek. Of het kind een goede of juist valse start heeft, blijkt veel impact te hebben. Deze podcast gaat in op sociale verloskunde en het programma Kansrijke Start, dat zich richt op die eerste twee jaar van kinderen. Eric Steegers, hoogleraar gynaecologie aan het Erasmus MC, vertelt over de medische kant van dit programma. Jordy Clemens, wethouder in Heerlen, geeft de kant van het sociale domein weer. Hoe hangen armoede, zwangerschap en levensverwachting met elkaar samen? Waarom zijn er zulke grote gezondheidsverschillen tussen pasgeborenen in Nederland? Hoe ziet de levenslange impact van een slechte levensstart eruit? En vooral: wat kunnen we doen om die eerste duizend dagen zo goed mogelijk te laten verlopen?
Eric Steegers trapt de podcast af met vertellen over het belang van een goede zwangerschap, en de recente ontdekking die wetenschappers daarover deden. ‘Gezond geboren worden hangt niet alleen af van die geboorte zelf, maar de kansen van een kind op een optimale ontwikkeling worden sterk beïnvloed door hoe de zwangerschap verloopt. Vroeggeboorte en niet goed gegroeid zijn, hebben bijvoorbeeld gevolgen voor de gezondheid van het kind op latere leeftijd. Denk aan chronische ziekten zoals suikerziekte, of de mentale gezondheid. Het verloop van de zwangerschap is dus bepalend voor de kansen die een kind krijgt in de hele rest van zijn leven.’
Eerste weken en sociale omgeving zijn bepalend
Aan dit belangrijke, nieuwe inzicht worden nog twee recente wetenschappelijke inzichten toegevoegd. Ten eerste zijn de eerste weken van een zwangerschap al bepalend, en niet alleen de tweede helft. Eric: ‘We hebben gezien dat als embryo’s in de eerste paar weken kleiner zijn en minder goed groeien, de kinderen op zesjarige leeftijd al een hogere bloeddruk en hoger cholesterolgehalte vertoonden.’
Het tweede inzicht is dat ook de sociale omgeving sterk bepalend is voor de ontwikkeling van een kind in de baarmoeder. Eric: ‘Waar het gaat om een laag geboortegewicht, vroeggeboorte en geboortesterfte zagen we in Rotterdam grote verschillen tussen rijke wijken en achterstandswijken. Eerst dachten we dat dit kwam omdat er in achterstandswijken meer mensen met een migratieachtergrond wonen. Maar het bleek puur te komen door armoede.’
Stress en ongezonde leefstijl in achterstandswijken
Wetenschappers stellen dat deze invloeden komen doordat ze zorgen voor stress bij de moeder tijdens de zwangerschap. Eric: ‘In achterstandswijken hebben gezinnen niet één probleem, maar ze hebben bergen problemen. Stress tijdens een zwangerschap leidt tot vroeggeboorte en groeiproblemen. Bovendien hebben mensen in achterstandswijken een ongezondere leefstijl: ze eten slechter, roken vaker, gebruiken drugs. Ook dit heeft een slechte invloed op de uitkomst van een zwangerschap.’
“We hebben veel te winnen bij elkaars werelden”
Ook Jordy Clemens heeft dit effect gezien in zijn gemeente Heerlen. ‘De levensverwachting in Heerlen van mensen die een villa wonen en mensen in een achterstandswijk loopt zo’n zes tot zeven jaar uit elkaar. Het is een feit dat een kind, afhankelijk van waar zijn wiegje staat, al bij zijn geboorte zes of zeven jaar minder levensverwachting heeft, minder kans heeft om te gaan studeren en grotere kans heeft op allerhande ziekten.’
Sociale verloskunde en Stevige Start
Eric: ‘Je kunt dus eigenlijk pas goed voor een zwangere vrouw zorgen als je de risico’s van de sociale omgeving meeneemt. En dat kan alleen als je vraagt naar armoede, schulden, huiselijk geweld. Je moet dus het medische domein combineren met het sociale domein. Dat is nieuw.’ Sinds een tijd werkt de gemeente Rotterdam daarom samen met het Erasmus MC in het programma Klaar Voor een Kind. Eric: ‘Als je een zwangere vrouw ziet en doorvraagt naar sociale problemen, dan kun je meteen hulp geven. Je betrekt meteen sociale instanties erbij. Dat noemen we “sociale verloskunde”.’
Dit vergt een gemeente die zich verantwoordelijk voelt. Eric: ‘En een medische kant waarin gynaecologen vragen naar de sociale problemen van zwangere vrouwen. Dat vraagt een heel andere attitude voor hoe je tegen zwangere vrouwen aankijkt. We hebben daarvoor vragenlijsten. Via internet kunnen we direct zien hoe we zorg kunnen organiseren en waar een vrouw de volgende dag nog terecht kan. Dit is een belangrijke ontwikkeling.’ Het programma Klaar voor een Kind ging later over in Stevige Start. Het programma wierp zijn vruchten af. Eric: ‘De cijfers in Rotterdam ten aanzien van vroeggeboorte, geboortesterfte en laag geboortegewicht zijn inmiddels gelijkt aan het landelijk gemiddelde. Eerder staken die cijfers ver uit boven dat gemiddelde. Hier zijn we heel blij mee.’
Actieprogramma Kansrijke Start
Het succes van Rotterdam bleef niet onopgemerkt. Vanuit min VWS werd Healthy Pregnancy for all gestart: er zijn inmiddels 165 gemeenten die in het kader van dit programma aan de slag zijn gegaan met preconceptiezorg en gezonde zwangerschap. Hier komt het landelijke actieprogramma Kansrijke Start nog bij. Eric: ‘Dit programma richt zich op eerste twee jaar van een kind. Het belangrijkste werk gebeurt in lokale coalities: in gemeenten zelf wordt verbinding gezocht tussen gemeentelijke partijen en zorgverleners.’
Heerlen is een voorbeeld van zo’n lokale coalitie. Jordy: ‘De verbinding tussen de verschillende partijen en professionals rondom kinderen en jonge gezinnen is hierbij heel belangrijk. We hebben veel te winnen bij elkaars werelden. We hebben een enorme verantwoordelijkheid en tegelijkertijd de kans om grote impact te hebben op het leven van ouders en kinderen. Als je weet hoe noodzakelijk dat is, dan zie je dat je als gemeente geen belangrijker taak hebt dan te zorgen voor je kinderen en daarmee voor een mooiere toekomst voor je stad of dorp.’
> Beluister ook onze andere podcasts in de serie Zaaigoed
