δημοκρατία

Η συμμετοχή των Αθηναίων στην Εκκλησία του Δήμου υπολογίζεται ότι δεν ξεπερνούσε συνήθως τις 6.000, δηλαδή περίπου ένα πέμπτο του συνόλου τον 4ο αιώνα και ακόμη λιγότερο τον 5ο, όταν οι πολίτες ήσαν πολύ περισσότεροι πριν από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και την επιδημία. Πολλοί παράγοντες εμπόδιζαν τη συμμετοχή περισσοτέρων: οι εκστρατείες, οι απουσίες στο εξωτερικό, η βιοποριστική εργασία και προπαντός η έκταση της Αττικής, που ήταν υπερβολικά μεγάλη.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η βασιλεία εξαφανίζεται μόλις πάψει η αποδοχή της. Γι’ αυτό, αντίθετα από τους Ρωμαίους, οι Αθηναίοι δεν φοβούνταν ούτε τη λέξη «βασιλεύς» ούτε την επιστροφή της βασιλείας – μόνο της τυραννίας. Η εξαφάνιση της κληρονομικής βασιλείας δεν είναι μόνο παράξενη σε σύγκριση με άλλες ιστορικές εμπειρίες. Είναι κλειδί και για την πληρέστερη κατανόηση της εξέλιξης της Αθήνας. Άνοιξε το δρόμο πρώτα στην τυραννία, πριν επιτευχθεί η δημοκρατία.

Πολλοί έγιναν εύκολα Αθηναίοι πολίτες από νόμο του Σόλωνα και στη συνέχεια από τον Κλεισθένη. Ύστερα, όμως, για να γίνεις πολίτης έπρεπε να γεννηθείς Αθηναίος, πρώτα από Αθηναίο πατέρα και μετά το 451 από Αθηναίους γονείς. Οι Αθηναίοι θέλησαν έτσι να γίνουν και να μείνουν μία ερμητικά κλειστή ομάδα καταγωγής. Δεν ήταν αυτό αντιδημοκρατικό, αλλά αντίθετα αποτελούσε εγγύηση της ομοιογένειας που ήταν αναγκαία προϋπόθεση για τη λειτουργία της άμεσης δημοκρατίας.

Το αθηναϊκό ναυτικό μπορεί να θεωρηθεί λιγότερο δημοκρατικό από την παραδοσιακή εικόνα του επειδή είχε μη εκλεγμένους διοικητές: τους τριηράρχους. Επιπλέον, στην επάνδρωση των πλοίων του συμμετείχαν και οι τέσσερις εισοδηματικές τάξεις. Όχι μόνο οι θήτες, αλλά και οι ζευγίτες, καθώς και ιππείς ή πεντακοσιομέδιμνοι ως τριήραρχοι. Ίσως όμως θα μπορούσε να θεωρηθεί δημοκρατικό επειδή ακριβώς συνυπήρχαν στα πλοία του όλες οι τάξεις, από τους φτωχότερους έως και τους πλουσιότερους.

Με αφορμή τις πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων μηνών, ο Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου & Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, Ξενοφών Κοντιάδης και ο Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Γιάννης Κωνσταντινίδης, συζητούν για την έννοια της μεταπολιτικής και την κρίση αντιπροσώπευσης, τη γοητεία της επικοινωνίας, τα πολιτικά κόμματα, αλλά και τις διαδικασίες εκλογής Προέδρου από τη «βάση».

Ο Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου & Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, Ξενοφών Κοντιάδης και η Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου, Ειδική Επιστήμονας στον Συνήγορο του Πολίτη και τ. μέλος της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών, Κατερίνα Παπανικολάου, συζητούν για τις δυσλειτουργίες και τα προβλήματα των Ανεξάρτητων Αρχών, τον τρόπο ανάδειξης των μελών τους, τη σύγκρουση με την πολιτική εξουσία, αλλά και τη σημασία τους ως θεσμικών αντίβαρων στη σύγχρονη Δημοκρατία.

Η Αθηναϊκή Δημοκρατία παραμένει η σπουδαιότερη ιστορική εμπειρία άμεσης δημοκρατίας αν συνδυάσουμε δύο στοιχεία: τη διάρκεια και την ισχύ της ως κράτους.  Επηρεασμένοι από την πληθώρα των πηγών και τη ζωντάνια των περιγραφών, πολλοί νομίζουν ότι γνωρίζουμε τα πάντα για την καθημερινή λειτουργία της. Ωστόσο, οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι αποσπασματικές. Ορισμένες όψεις φαίνονται αινιγματικές. Εξάλλου, απαιτούν κριτική επανεξέταση πολλές κοινότοπες παραδοχές και ερμηνείες, διαστρεβλώσεις, αλλά και εξιδανικεύσεις.

Ο Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου & Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, Ξενοφών Κοντιάδης και ο Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης ΕΚΠΑ & Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης, Δημήτρης Χαραλάμπης, συζητούν για τα αίτια ανάδειξης της Ακροδεξιάς και των μεταφασιστικών μορφωμάτων, την κρίση της Δημοκρατίας, αλλά και τις αναγκαίες θεσμικές, συνταγματικές και κοινωνικές αντιστάσεις, με αφορμή το Συνέδριο που συνδιοργανώνουν το ΚΕΣΔ- Ίδρυμα Τσάτσου και η ΕΕΠΕ την Τρίτη 19 Σεπτεμβρίου.

Η πολιτειακή εκπαίδευση και η δυνατότητα των πολιτών να ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους και τη λειτουργία των θεσμών έχουν μεγάλη σημασία στις σύγχρονες δημοκρατίες. Με αφορμή την πρώτη ηλεκτρονική έκδοση της κατ’ άρθρο ερμηνείας του Συντάγματος, που κυκλοφόρησε με ελεύθερη πρόσβαση για κάθε ενδιαφερόμενο στο syntagmawatch.gr, ο Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου & Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, Ξενοφών Κοντιάδης και ο Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ, Σπύρος Βλαχόπουλος, συζητούν για τη συνταγματική επικαιρότητα.

Στις ξένες γλώσσες χρησιμοποιούν μόνο τον (ελληνικό) όρο «μοναρχία», ενώ στα ελληνικά υπάρχει και ο όρος «βασιλεία». Μπορεί λοιπόν να γίνει λόγος και για «βασιλευόμενη δημοκρατία», ενώ στις ξένες γλώσσες το ίδιο ακριβώς κοινοβουλευτικό πολίτευμα το ονομάζουν αναγκαστικά «συνταγματική μοναρχία». Αντίστροφα, στα ελληνικά η λέξη «δημοκρατία» σημαίνει άλλοτε το αβασίλευτο πολίτευμα και άλλοτε το δημοκρατικό, που στις ξένες γλώσσες ονομάζονται republic (από τα λατινικά) και democracy (από τα ελληνικά) αντίστοιχα.

Οι πρόσφυγες ήσαν εκείνοι που εξασφάλισαν μετά το 1922 την εκλογική επικράτηση του Βενιζελισμού και την επιβολή της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Χωρίς τη διαρροή προσφύγων προς τον Αντιβενιζελισμό και προς την Αριστερά, ο Βενιζελισμός θα είχε παραμείνει στην εξουσία μέχρι τον πόλεμο και η Αβασίλευτη θα είχε εμπεδωθεί. Οι αλύτρωτοι Έλληνες και μελλοντικοί πρόσφυγες ήδη από το 1914-15 είχαν στραφεί στον Βενιζελισμό, που τους υποσχόταν σωτηρία. Μετά την Καταστροφή, μόνο χάρη στον Βενιζελισμό απέκτησαν όσα απέκτησαν: περίθαλψη, σπίτια, χωράφια, αποζημιώσεις, πλήρη πολιτικά δικαιώματα Ελλήνων πολιτών και προστασία απέναντι στην εχθρότητα των γηγενών. Υπήρχε επιπλέον η οιονεί θρησκευτική προσήλωσή τους στον Βενιζέλο.

Το καλό νέο είναι ότι ο Μακρόν προηγείται, το κακό νέο είναι ότι η Λεπέν δεν έχασε. Όπως λέει και η Λιμπερασιόν στο πρωτοσέλιδό της, «Ο κίνδυνος δεν πέρασε». Ο Κώστας Γιαννακίδης ψάχνει τα μηνύματα από τις εκλογές στη Γαλλία, πριν την τελική ευθεία του δεύτερου γύρου, βγάζει κάποια πρώτα συμπεράσματα, ανακαλύπτει τα «κλειδιά» των εξελίξεων και αναζητεί πώς θα σωθεί η παρτίδα απέναντι στην ακροδεξιά, όχι μόνο για τη Γαλλία αλλά για ολόκληρη την Ευρώπη.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο, όπως τον ξέραμε τα 30 τελευταία χρόνια, στην μεταψυχροπολεμική περίοδο. Το τέλος της ιστορίας φαίνεται ότι αναβάλλεται, η Ευρωπαϊκή Ένωση στήνει για πρώτη φορά έναν μηχανισμό άμυνας, οι δημοκρατίες δοκιμάζουν τα αντισώματά τους απέναντι στον ρωσικό παραλογισμό και η Ελλάδα διαλέγει τους συμμάχους της. Ο Απόστολος Μαγγηριάδης ξεχωρίζει 5 πρώτα συμπεράσματα από έναν πόλεμο που φτάνει κατευθείαν στα κινητά μας τηλέφωνα.

Το Νόμπελ Ειρήνης 2021 απονεμήθηκε στους δημοσιογράφους Μαρία Ρέσα από τις Φιλιππίνες και Ντμίτρι Μουράτοφ από τη Ρωσία για «τη θαρραλέα μάχη τους υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης». Μια βαθιά ανάσα για το επάγγελμα, αλλά και για τη δημοκρατία, αφού σε μία εποχή που η ελευθεροτυπία απειλείται και η δημοσιογραφία κοιμάται στο ίδιο κρεβάτι με τα fake news, το βραβείο των δύο ρεπόρτερ, τα λόγια και οι κινήσεις στις οποίες προέβησαν κατά τη βράβευσή τους περιέσωσαν λίγη από την τιμή της «4ης εξουσίας».