λογοτεχνία

Ποιος είναι ο συγγραφέας με το ψευδώνυμο Νίκος Μάντης του οποίου το όνομα συζητείται έντονα στους λογοτεχνικούς κύκλους; Πήρε το μεγάλο βραβείο της Ακαδημίας για το μυθιστόρημά του « Οι τυφλοί» και επιστρέφει με τον «Κυθαιρώνα» που ήδη συζητιέται πολύ για την ευρηματικότητα αλλά και την τολμηρότητα του στις εκτεταμένες ερωτικες σκηνές. Απέχει από την δημοσιότητα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και όπως μας εκμυστηρεύεται προτιμά να κάνει καθημερινές βουτιές στη μυθοπλασία.  

Με φόντο τα «Πλυσταριά της Μαγδαληνής», έγκλημα διαρκείας της Καθολικής εκκλησίας στην Ιρλανδία, η Κλερ Κίγκαν έγραψε μια ιστορία χωρίς μελοδραματισμούς και υπερβολές  από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», για την ανάληψη της ευθύνης και τις πράξεις καλοσύνης που εξυψώνουν τον άνθρωπο. Υποδειγματική πρόζα, με απλότητα και ακρίβεια σε περιγραφές και αισθήματα, αλλά και πειστικούς διαλόγους. Αποσπάσματα διαβάζει η Γωγώ Μπρέμπου.

Πόσο πολύτιμο είναι να προστατεύεις τους δικούς σου ανθρώπους και πόσο οδυνηρό είναι όταν αυτό δεν το καταφέρνεις; Κάθε ιστορία οδηγεί σε ένα άνοιγμα, ένα πέταγμα σε ένα καλύτερο μέρος, προς τον συμβολικό Παράδεισο του τίτλου. Ένα μεγάλο, από κάθε άποψη, μυθιστόρημα, περίπλοκο και φιλόδοξο, που χαίρεσαι να το διαβάζεις και να το ανακαλύπτεις, σαν μια μεγάλη άγνωστη χώρα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Αποσπάσματα διαβάζει η Γωγώ Μπρέμπου.

Γιατί το «Κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου δεν ανήκει στον Ευρωπαϊκό λογοτεχνικό κανόνα; Πάσχει η ελληνική πεζογραφία από σοβαροφάνεια; Ή, μήπως, το ελληνικό μυθιστόρημα είναι καχεκτικό για λόγους που σχετίζονται με την ιστορία και την ιδιοσυγκρασία μας; Σε αυτήν την ξεχωριστή σειρά επεισοδίων, ο Κώστας Κατσουλάρης συζητάει με έναν από τους πιο ευρυμαθείς και ερεθιστικούς Έλληνες διανοούμενους, τον πεζογράφο και κριτικό λογοτεχνίας Δημοσθένη Κούρτοβικ για το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας.

Ο Κώστας Κατσουλάρης προτείνει 20 λογοτεχνικά βιβλία, διαλεγμένα από τα εκατοντάδες καλά βιβλία που κυκλοφόρησαν τους τελευταίους μήνες. Χαρούκι Μουρακάμι, Μέριλιν Ρόμπινσον, Τζόναθαν Φράνζεν, Ανί Ερνό, Ντέιμον Γκάλγκατ, Ρεμπέκα Γουέστ, Σάλι Ρούνεϊ, Χάνα Κεντ, Ρέα Γαλανάκη είναι μόνο κάποιοι από τους συγγραφείς για τους οποίους θα ακούσετε. Είκοσι μυθιστορήματα, ελληνικά και μεταφρασμένα, που αξίζει να έχετε δίπλα σας αυτό το καλοκαίρι και να διαβάσετε όπου κι αν βρεθείτε.

Η ελιά, εκτός όλων των άλλων, υπήρξε μια σπουδαία μούσα για τους λογοτέχνες μας. Από τον Κωστή Παλαμά και τον Ιωάννα Πολέμη μέχρι τον Οδυσσέα Ελύτη, «η τιμημένη ελιά» και το ελαιόλαδο έδωσαν την έμπνευση για πολλά ποιήματά τους. Η Αννίτα Ζάχου κάνει ένα ταξίδι στον χρόνο και την τέχνη, με τη βοήθεια του καθηγητή αγωγής της φωνής και της υποκριτικής και διευθυντή της Σχολής Λόγου στο Ωδείο Αθηνών, Κωστή Σφυρικίδη.

Στο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Βλαντίμιρ Σορόκιν «Πίσω από το μεγάλο ρωσικό τείχος» η Ρωσία έχει γίνει πάλι αυτοκρατορία, κλεισμένη πίσω από ένα τεράστιο τείχος, όπου κυριαρχεί η μεσαιωνική βία αλλά με την χρήση όλης της τεχνολογίας της επιτήρησης και όπου ο λαός ζει υπνωτισμένος, λατρεύοντας τη σλαβική ψυχή και μισώντας την Δύση. 

Ο Αντρέϊ Κούρκοφ ζεί στο Κίεβο, γράφει στα ρωσικά και τα βιβλία του μας βοηθούν να καταλάβουμε την μετακομμουνιστική Ρωσία, το αυτοκρατορικό όραμα του Πούτιν,  το «νέο πατριωτισμό», την υφαρπαγή της ρωσικής γλώσσας από το πουτινικό καθεστώς, τις γκρίζες και τις υγειονομικές ζώνες. Γελάει όταν ακούει τον Πούτιν να λέει ότι η Ουκρανία είναι δημιούργημα του Λένιν και χαρακτηρίζει τον Ρώσο ηγέτη «πύθωνα» που θανατώνει τους αντιπάλους του προκαλώντας τους ασφυξία. Η λογοτεχνία λειτουργεί τελικά ως μαρτυρία ή καλύτερα ως μηχανισμός αποκάλυψης της σύνθετης και τρομακτικής πραγματικότητας σε αυτό που ονομάζουμε «ρωσική επικράτεια». 

O Κώστας Κατσουλάρης μας μιλάει για ένα πανέμορφο αντιπολεμικό παραμύθι, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, που είναι ταυτόχρονα ένας λογοτεχνικός ύμνος στη ζωή, σε κάθε της μορφή. Και παρότι ο πόλεμος διαπερνά τις σελίδες του, η Αφρική εμφανίζεται ως πηγή αρχέγονης ζωής, μια χαμένη ουτοπία που ο λευκός άνθρωπος τσαλαπατά με τις μπότες του και τα κανόνια του, την ίδια στιγμή που παραδίδεται σε αυτήν σαγηνευμένος από την άγρια ομορφιά της. Αποσπάσματα διαβάζει η Γωγώ Μπρέμπου.

Ο «Οδυσσέας»  του Τζέιμς Τζόυς είναι σήμερα ένα από τα κλασικά  έργα της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα, αλλά όταν εκδόθηκε το 1922 θεωρήθηκε «νοσηρό». Η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε στην Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, για τις περιγραφές αυνανισμού, αφόδευσης κλπ. Όταν άρχισε να κυκλοφορεί ελεύθερα στον αγγλοσαξωνικό κόσμο, από την δεκαετία του 1930, είχε κιόλας δημιουργήσει τον μύθο του. Το είχε υποδεχθεί θερμά ο Τ.Σ. Έλιοτ, του οποίου «Η έρημη χώρα» είχε εκδοθεί την ίδια χρόνια. Έναν αιώνα μετά την έκδοσή του, ο «Οδυσσέας» εξακολουθεί να δοκιμάζει λογοτεχνικές θεωρίες, γλωσσολογικές θεωρίες, τις μετααποικιακές σπουδές και τις σπουδές φύλου και φυσικά τις αναγνωστικές αντοχές.
 

Το μυθιστόρημα εξελίσσεται σε μία μόνο μέρα, 16 Ιουνίου 1904, στο Δουβλίνο. Είναι μια μέρα από την ζωή του ήρωα του μυθιστορήματος  Λίοπολντ Μπλουμ, πωλητή διαφημίσεων, της τραγουδίστριας γυναίκας του Μόλλι και του φίλου του ποιητή Στίβεν Ντένταλους. Η δομή του μυθιστορήματος παραπέμπει την ομηρική «Οδύσσεια». Η 16η Ιουνίου, γνωστή πλέον ως Bloomsday, από το όνομά του ήρωα, εορτάζεται ως εθνική εορτή στο Δουβλίνο. Ο «Οδυσσέας» άρχισε να συζητείται στην Ελλάδα από πολύ νωρίς, στην δεκαετία του 1930.

Σε αυτό το podcast ο Κώστας Κατσουλάρης μας παρουσιάζει ένα βιβλίο βγαλμένο κατευθείαν από την καρδιά, που μας μιλάει άμεσα για το μυστήριο του απόλυτου έρωτα. Η Βιέρα ζούσε στην Αγία Πετρούπολη, όπου γνώρισε τον άντρα που άλλαξε για πάντα τη ζωή της, τον «Πάβελ». Μέσα από τις επιστολές της βλέπουμε την καταβαράθρωση που έρχεται μετά από την απώλεια του αγαπημένου της αλλά και την ανάταση που κανοναρχεί τις δύσκολες όπως και τις όμορφες μέρες.

Ο Ρόδης Ρούφος πέθανε πολύ νέος, 48 ετών, το 1972, κι έτσι δεν πρόλαβε να οργανώσει ο ίδιος την «αποκατάστασή». Από την δεκαετία του 1950, μετά την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του «Η Ρίζα του μύθου»,  με θέμα την αιματηρή δεκαετία του 1940, που αποτελεί το πρώτο μέρος της μυθιστορηματικής τριλογίας του «Χρονικό μιας σταυροφορίας» είχε κατηγορηθεί ότι εκφράζει δογματικά την εθνικοφροσύνη. Σε συνδυασμό με ότι είχε θεωρηθεί επίγονος της «αμαρτωλής» για ορισμένους, κυρίως για την Αριστερά, Γενιάς του '30, περιθωριοποιήθηκε και παρεξηγήθηκε. Πενήντα χρόνια μετά τον θάνατό του, ανακαλύπτουμε ένα σημαντικό συγγραφέα αλλά και δοκιμιογράφο.

Μετά τον «Λιμό», που διαδραματίζεται στην Αθήνα του 1941, και «Τα λύτρα», που εκτυλίσσεται το 1943, σε αυτό το τρίτο μυθιστόρημα του δημοσιογράφου Πάνου Αμυρά, ο πρώην υπαστυνόμος Νίκος Αγραφιώτης αναλαμβάνει μια αποστολή στην καρδιά των Δεκεμβριανών, το 1944. Στόχος της έρευνάς του η ανεύρεση ενός φακέλου με τα ονόματα δοσιλόγων και συνεργατών των Γερμανών, που έχει ως δια μαγείας εξαφανιστεί σχεδόν ταυτόχρονα με την έναρξη της πρώτης δίκης δοσίλογου, που έγινε πράγματι στην Αθήνα στις 4 Δεκεμβρίου του 1944. Τον ίδιο φάκελο αναζητούν οι άνθρωποι του ΕΛΑΣ, πεπεισμένοι ότι η Κυβέρνηση αποφεύγει να αποδώσει δικαιοσύνη, αλλά και Βρετανοί στρατιωτικοί και πράκτορες, για τους δικούς τους λόγους. Μόνο που στο «Φιλί του Δεκέμβρη» ο Αγραφιώτης τούτη τη φορά εμπλέκεται πιο προσωπικά. Για την ακρίβεια, από την εξέλιξη της υπόθεσης εξαρτάται η ίδια του η ζωή, κι ενώ η Αθήνα μετατρέπεται μέρα τη μέρα σε εμπόλεμη ζώνη.

Όπως η μάρτυρας Αγία Αγνή, την οποία οι άντρες εκδικήθηκαν για την αγνότητά της ρίχνοντάς την στην πυρά, αλλά οι φλόγες δεν την έκαιγαν, έτσι και οι Άγκνες, η μαμά του μικρού Σάγκι, αναγεννιέται διαρκώς από τις στάχτες της, φωτίζοντας με το πάθος της και την ενέργειά της αυτό το συγκλονιστικό μυθιστόρημα. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, το Σάγκι Μπέιν είναι μια τοιχογραφία της Γλασκώβης της δεκαετίας του 80, και γενικότερα της Μεγάλης Βρετανίας στα χρόνια του Θατσερισμού. Το πορτρέτο της Γλασκόβης, της αντι-πρωτεύουσας της Σκωτίας, της πόλης που ορθώνεται ως το σκληρό, αδυσώπητο αντίβαρο του πιο κοσμοπολίτικου Εδιμβούργου, μας δίνεται κυρίως μέσα από τις περιπλανήσεις του πατέρα του Σάγκι κατά τη διάρκεια της νυχτερινής βάρδιας του με το ταξί. Το Σάγκι Μπέιν, αν και το πρώτο μυθιστόρημα του Ντάγκλας Στιούαρτ, τιμήθηκε με το κορυφαίο βραβείο στη Μεγάλη Βρετανία, το βραβείο Μπούκερ. Διακρίθηκε επίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταφράστηκε σε 34 γλώσσες, κι αποτέλεσε αναμφίβολα ένα από τα σπουδαία μυθιστορήματα της περασμένης χρονιάς.

Η Μαρία Κουτσομάλλη-Μορώ, ιστορικός τέχνης και υπεύθυνη συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, έχει μια στενή και καθημερινή σχέση με τα βιβλία. Σε αυτό το επεισόδιο του BookTalks ο Παύλος Τσίμας συνομιλεί με έναν άνθρωπο το τεχνών για τα αγαπημένα της βιβλία, τους χώρους στους οποίους αγαπάει να διαβάζει, την ιδιαιτερότητα της συγγραφής βιβλίων που είναι βασισμένα σε εκθέσεις αλλά και την ξεχωριστή σχέση που έχει αναπτύξει με τον Βίνσεντ βαν Γκογκ μέσα από την αλληλογραφία του σπουδαίου καλλιτέχνη.

Η Κλαρίσα Πίνκολα Εστές, ψυχαναλύτρια, ποιήτρια και κανταδόρα, δηλαδή αφηγήτρια παλαιών ιστοριών, είναι και έμπειρη γιουνγκιανή ψυχαναλύτρια. Έχει μελετήσει δεκάδες αρχετυπικές ιστορίες και παραμύθια που αφορούν τις Γυναίκες. Ανάμεσα σε αφρικανικές ιστορίες, σε κέλτικους μύθους, σε τελετουργικά Ινδιάνων του Μεξικού και σκηνές από την Ομηρική ποίηση, ανάμεσα σε μυθικά σύμβολα και πρωτόγονα αγαλματίδια, εντοπίζει την Άγρια Γυναίκα, την αρχετυπική θηλυκή ύπαρξη, που εξακολουθεί να ανασαίνει κάτω από τα αδρανή υλικά του πολιτισμού μας. Μελετώντας τους λύκους, και ειδικότερα τις λύκαινες, η Εστές βρίσκει πολλές αναλογίες με τη γυναικεία φύση. Οξυμένη διαίσθηση, παιχνιδιάρικο πνεύμα και μεγάλη ικανότητα αφοσίωσης. Η Άγρια Γυναίκα, η Γυναίκα που τρέχει με τους λύκους, είτε βρίσκεται εν υπνώσει δίπλα μας (είτε μέσα μας), μπορεί να κάνει τη ζωή μας πιο αληθινή, πιο ελεύθερη, πιο συναρπαστική. «Όπου κι αν είμαστε, η σκιά που καλπάζει πίσω μας είναι τετράποδη» μας λέει η Εστές, που είδε το βιβλίο της να παραμένει επί 145 εβδομάδες στον κατάλογο των ευπώλητων των New York Times. Η Γωγώ Μπρέμπου διαβάζει χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το βιβλίο.